Turmeric Market Update : गेल्या दोन वर्षांपासून हळद शेतकऱ्यांना आधार देताना दिसत आहे. पण हळदीच्या बाजारातील तेजीचा फायदा घेण्यात अनेकदा शेतकरी कमी पडतात. बाजारातील तेजी-मंदीची पुरेशी माहिती त्यांना नसल्यामुळे हे घडते.

यंदाही हळदीला झळाळी येण्याची शक्यता आहे. यंदा देशातील लागवड वाढली असून उत्पादनही वाढण्याचा अंदाज आहे. मात्र तरीही शिल्लक साठा (स्टाॅक) आणि चांगली मागणी यामुळे हळद बाजाराला आधार राहील, असे अंदाज आहेत.

पण जागतिक उत्पादन आणि आयात-निर्यातीच्या पातळीवर काय परिस्थिती आहे, देशातील उत्पादन आणि लागवडीची स्थिती काय आहे, बाजाराची दिशा कशी राहू शकते या मुद्यांचा आढावा घेणे गरजेचे आहे.

हळदीच्या जागतिक बाजारपेठेवर भारताचे वर्चस्व आहे. हळदीचे सर्वाधिक उत्पादन आणि वापर भारतच करतो. जगातील एकूण हळद उत्पादनापैकी ७७ ते ८० टक्के उत्पादन भारतात घेतले जाते. तसेच एकूण निर्यातीतही भारतच आघाडीवर असतो.

मागील हंगामात (२०२३-२४) जागतिक पातळीवर जवळपास १३ लाख १८ हजार टनांच्या दरम्यान उत्पादन झाले होते. त्यापैकी भारताने १० लाख ५४ हजार टन उत्पादन घेतले.

म्हणजेच जवळपास ८० टक्के उत्पादन भारताने घेतले होते. तर चीनने ८ टक्के, म्यानमार ४ टक्के, नायजेरिया आणि बांगलादेशने प्रत्येकी ३ टक्के उत्पादन घेतले होते. पण भारतातील उत्पादन २०२२-२३ च्या ११ लाख ६९ हजार टनांच्या तुलनेत घटले होते.

गेल्या हंगामात भारतात उत्पादन घटले तरी निर्यात मात्र २०२२-२३ च्या तुलनेत वाढली होती. भारतातून बांगलादेश, यूएई, अमेरिका, मलेशिया, मोरोक्को, जर्मनी, सौदी अरेबिया, युरोप, श्रीलंका, दक्षिण आफ्रिका, जपान यांसह जवळपास ४० हून अधिक देशांना हळदीची निर्यात होते. त्यातही बांगलादेश हळदीचा मोठा आयातदार असतो.

चालू आर्थिक वर्षातील पहिल्या नऊ महिन्यांत म्हणजेच एप्रिल ते ऑक्टोबर २०२४ दरम्यान जवळपास १ लाख ९३ हजार टनांची निर्यात झाली. गेल्या आर्थिक वर्षात याच काळात झालेल्या निर्यातीच्या तुलनेत ती १८ टक्क्यांनी जास्त आहे.

एप्रिल ते नोव्हेंबर २०२३ मध्ये जवळपास १ लाख ६० हजार टनांची निर्यात झाली होती. बांगलादेशने भारताकडून जवळपास ४० हजार टन हळदीची आयात केली आहे. नोव्हेंबर महिन्यातही भारतातून एकूण १५ हजार टन निर्यात झाल्याचे मसाला बोर्डाच्या माहितीवरून स्पष्ट होते.

थोडक्यात, २०२३-२४ च्या हंगामात हळदीचे उत्पादन घटलेच शिवाय निर्यातीलाही चांगली मागणी होती. याचा आधार देशातील बाजाराला चांगला मिळाला. अनेक बाजार समित्यांमध्ये काही काळ १८ हजार रुपयांनी हळद विकली गेली.

पण देशात हळदीचे भाव वाढल्याने आयातही काही प्रमाणात वाढली. तसेच वाढलेल्या भावात निर्यातदेखील काही काळ मंदावली होती. वाढते दर पाहून हळदीत भेसळही वाढल्याचे काही उद्योगांकडून सांगण्यात आले. या सर्व घटकांचा परिणाम देशातील हळद दरावरही दिसून आला होता.

तसेच बाजार आता नव्या आवकेची वाट पाहत आहे. निर्यात मार्केटही नव्या मालाच्या प्रतीक्षेत आहे, असे निजामाबाद येथील काही व्यापाऱ्यांनी सांगितले. देशातील हळदीचा नवा माल जानेवारी ते मार्च या दरम्यान वेगवेगळ्या टप्प्यांत सुरू होतो. विशेषतः दक्षिणेत संक्रांतीनंतर आवक वाढायला सुरुवात होते. देशात प्रामुख्याने हळद विक्रीचा हंगाम फेब्रुवारी ते एप्रिल असा तीन महिन्यांचा मानला जातो. संक्रांतीनंतर आवक हळूहळू वाढते.

देशात मागील हंगामात दुष्काळी परिस्थिती आणि इतर कारणांनी हळदीची लागवड कमी झाली होती. पण यंदा हळद लागवड गेल्या वर्षीपेक्षा किमान १५ ते २० टक्के अधिक असल्याचे आडाखे बाजारात बांधले जात आहेत. यंदाची हळद लागवड गेल्या वर्षीपेक्षा जास्त असली, तरी देशातील सरासरी क्षेत्राच्या पातळीवर आहे.

कारण गेल्या वर्षीची लागवड २० ते २५ टक्क्यांनी कमी होती. म्हणजेच यंदाची लागवड सरासरी क्षेत्रावर पोचली असे म्हणता येईल. मसाले बोर्डाची मागील वर्षाची हळद लागवडीची आकडेवारी पाहिली तर महाराष्ट्रानंतर सर्वाधिक लागवड तेलंगणात होते. त्यानंतर कर्नाटक, तमिळनाडू, मध्य प्रदेश, आंध्र प्रदेश, ओडिशा, पश्‍चिम बंगाल असा क्रम लागतो.

यंदा हळद लागवड वाढली तरी पिकाला फटका बसला आहे. महाराष्ट्र, तेलंगणा, कर्नाटक, तमिळनाडू, मध्य प्रदेशात काही भागात करपा, कंद माशी, पावसामुळे कंदकुज या सर्व रोगांचा परिणाम उत्पादनावर झाल्याचे शेतकरी सांगत आहेत. तर बाजारात मात्र यंदा उत्पादन गेल्या वर्षीपेक्षा चांगले राहील, अशी चर्चा सुरू आहे. बाजारातील घटकांच्या मते, यंदा हळद लागवड वाढली असून पोषक वातावरणामुळे उत्पादन वाढेल.

देशात नेहमीच हळद लागवड आणि उत्पादनाच्या आकड्यांवरून गोंधळ, संभ्रम असतो. हळद संशोधन केंद्र आणि मसाला बोर्ड यांच्या माहितीत तफावत असते. तसेच बाजारात चालणारी चर्चा वेगळी असते. बाजारात किती पोत्यांची आवक झाली यावरून प्रत्येक जण आपापले आडाखे बांधत असतो.

ताळेबंद टाइट

यंदाच्या हंगामात हळद उत्पादन, पुरवठा मागणीच्या तुलनेत वाढण्याची शक्यता धूसर दिसत आहे. यंदाही हळदीचा ताळेबंद (बॅलन्सशीट) टाइट राहील, अशी चर्चा बाजारात सुरू आहे. त्याचे महत्त्वाचे कारण म्हणजे यंदा गेल्या वर्षीचा शिल्लक साठा (स्टाॅक) जवळपास ५० टक्क्यांनी कमी आहे. दर वर्षी दीड ते दोन लाख टन स्टाॅक असतो तो यंदा एक लाख टनांपेक्षाही कमी आहे, असे काही व्यापारी आणि अभ्यासकांनी सांगितले. देशातील हळदीचा वापर जवळपास ५ ते ६ लाख टनांच्या दरम्यान राहील, असे बाजारातील सूत्रांनी स्पष्ट केले.

बाजारातील हिशेब

बाजारातील व्यापारी, अभ्यासक, प्रक्रियादार हळदीचा लेखाजोखा पोत्यांमध्ये मांडत असतात. म्हणजेच बाजारात हळदीचा हिशेब पोत्यांमध्ये चालतो. पोत्यांमध्ये सांगायचे झाले, तर दरवर्षी ५० लाख पोत्यांच्या दरम्यान शिल्लक स्टाॅक असतो. पण यंदा २० लाख पोत्यांच्या दरम्यानच स्टाॅक आहे. भारतात दरवर्षी १ कोटी १० लाख पोत्यांचा वापर होतो.

यंदाचे उत्पादन ८० लाख पोती पकडले तरी यंदा बॅलन्सशीट टाइट आहे, असे शेतीमाल बाजार अभ्यासक दिनेश सोमाणी यांनी सांगितले. तसेच ज्या मालाचा शिल्लक स्टाॅक कमी असतो त्या मालाचे भाव वाढण्याची शक्यता जास्त असते. ‘‘एप्रिल महिन्यात हळदीची आवक शिगेला पोहोचलेली असते. तरीही वायद्यांमध्ये १५ हजारांचा भाव आहे. यावरून यंदा पुरवठा कमीच राहील हे स्पष्ट होते, असे सोमाणी म्हणाले.

तेजीचे संकेत

हळदीचे यंदाचे बॅलन्सशीट पाहिल्यानंतर तेजीचे संकेत मिळत आहेत. एरवी नवा माल बाजारात दाखल होण्याच्या तोंडावर बाजारभाव कमी होतात. मात्र सध्या मार्केट १२ हजार ते १४ हजार रुपयांच्या दरम्यान दिसत आहे.

पण फेब्रुवारीपासून जेव्हा आवक जास्त वाढायला लागेल आणि एप्रिल महिन्यात आवकेचा दबाव वाढेल, तेव्हा मात्र दरात हजार ते दोन हजारांची नरमाई दिसूही शकते. म्हणजे आवकेचा दबाव बाजारावर दिसू शकतो.

या काळात शेतकऱ्यांनी विक्री टाळली आणि माल मागे ठेवला तर चांगला दर हाती लागण्याची शक्यता आहे. मे महिन्यापासून दरात चांगली सुधारणा होण्याचा अंदाज आहे. कारण यंदा पीक कमी असल्याची चर्चा चांगलीच जोर धरून आहे आणि देशात मालाची टंचाई आहे.

केडिया कॅपिटल्सचे संचालक अजय केडिया यांनी सांगितले, ‘‘नवा माल बाजारात दाखल झाल्यानंतर निर्यातही जोर धरू शकते. फेब्रुवारीपासूनच निर्यातीत वाढ होईल. देशांतर्गत बाजारातही मागणी वाढेल. कारण यंदा रमजान फेब्रुवारीच्या शेवटीपासून सुरू होणार आहे. रमजानमध्ये हळदीला चांगली मागणी असते. त्यामुळेच आवकेचा दबाव वाढला तरी दरात मोठी घट होण्याची शक्यता कमी आहे. तर आवेकचा दबाव कमी झाल्यानंतर बाजारात दरात सुधारणा दिसून येऊ शकते.’’

काही अभ्यासकांच्या मते मे महिन्यात मार्केट १५ हजारांची पातळीही गाठू शकते. यंदा हळद पुन्हा दराची नवी पातळी गाठू शकते. हळदीला विक्रमी २० हजारांचाही भाव मिळू शकतो, असा अंदाज त्यांनी व्यक्त केला. या पार्श्‍वभूमीवर शेतकऱ्यांनी हळदीची विक्री करताना बाजारातील घडामोडींकडे लक्ष ठेवावे.

गरजेप्रमाणे विक्री करावी. पॅनिक सेलिंग टाळावे, असे आवाहन शेतीमाल बाजार अभ्यासक दिनेश सोमाणी आणि केडिया कॅपिटल्सचे संचालक अजय केडिया यांनी केले आहे. एकूणच काय तर यंदा हळदीच्या बाजारात तेजीचे वारे दिसत आहे. तसेच बाजारातील मूलभूत घटक बदलले तर त्याचा बाजारावरही परिणाम होत असतो, हेही लक्षात असू द्यावे.