Farmer Planning :

शेतकरी नियोजन

दुग्ध व्यवसाय

शेतकऱ्याचे नाव - दीपक बाळासाहेब गायकवाड

गाव - निंबळक, ता.फलटण, जि. सातारा.

एकूण गाई : १८

सातारा जिल्ह्यातील निंबळक (ता. फलटण) येथील दीपक बाळासाहेब गायकवाड यांनी बारावी आणि इलेक्ट्रिशियनचा आयटीआय कोर्स असे शिक्षण झाल्यावर काही काळ खासगी कंपनीत नोकरी केली. त्यानंतर फलटण येथील प्रसिद्ध डेअरीमध्येही नोकरी केली. त्यावेळी त्यांना दुग्ध व्यवसायातील अनेक बारकावे लक्षात आले.

आपणही हा व्यवसाय नक्कीच करू शकतो, हा विश्वास आल्यानंतर त्यांनी दूध व्यवसाय सुरू करण्याच्या निर्णय घेतला. त्यावेळी त्यांच्या घरी एक जर्सी व एक एचएफ गाय होती. याच गाईंपासून सुरुवातीला एक वर्ष बंदिस्त पद्धतीने व्यवसायाला सुरुवात केली. पण अधिक जनावरे पाळायची असल्यास मुक्तसंचार पद्धतीच अधिक फायदेशीर ठरत असल्याचे त्यांना माहीत होते.

त्यामुळे त्यांनी दुसऱ्या वर्षी ६० फूट बाय ३० फूट आकाराचा मुक्त संचार गोठा केला. गोठ्याचे कुंपण करताना त्यात जुने असलेले चिंचेचे झाड आत घेतले. घरच्या दोन गाईंपासून सुरुवात केल्यानंतर गेल्या दहा वर्षात दोन गाईपासून लहान-मोठ्या मिळून १८ गाई तयार झाल्या आहेत. यात एकही गाई विकत घेतलेली नाही, हे विशेष. संख्या वाढत चालल्याने पूर्वीचा गोठा कमी पडू लागला, तसा दुसरा गोठा २८ फूट बाय ४० फूट आकाराचा उभारला.

या १८ गाईंपैकी सात गायी दुभत्या असून, दिवसाकाठी १०५ ते ११० लिटर दूध संकलित होते. सर्व दूध परिसरातील प्रसिद्ध डेअरीला देतो. त्यामुळे त्यांच्या पशुपालकांसाठी असलेल्या विविध योजनांचा फायदा मिळतो. शुद्ध आणि दर्जेदार कालवडी मिळवण्यासाठी डेअरीमार्फत आयात केलेल्या विर्याची (सिमेन) उपलब्धता केलेली आहेत. त्याचा लाभ घेतल्याने पाच शुद्ध कालवडी गोठ्यात तयार झाल्या आहेत. भविष्यातही अशाच दर्जेदार कालवडी तयार करण्याचा मानस आहे.

महत्त्वाच्या बाबी

गोठ्यातील सर्व कामे गायकवाड कुटुंबीय म्हणजेच दीपक आणि सौ. पल्लवी करतात. गोठ्यातील कोणत्याही कामासाठी मजूर घेत नाही.

गाईची धार काढण्यासाठी मिल्किंग मशिन वापर केला जातो.

गोठ्यातील वासराच्या जन्मापासून सर्व नोंदी ठेवल्या जातात.

आरोग्य व्यवस्थापन

मुक्त संचार गोठ्यामुळे गाईचा व्यायाम, आवश्यक वाटेल त्यावेळी आहार व पाणी घेणे सुलभ होते. तसेच रवंथ करण्याची प्रक्रिया शांतपणे होत असल्यामुळे आजारांचे प्रमाण कमी राहते.

वासरांना दरमहा आणि मोठ्या गाईंना दर तीन महिन्यातून एकदा जंतनाशक पाजले जाते.

वर्षातून एकदा लाळ्या खुरकूत, लम्पी, घटसर्प या रोगांच्या प्रतिबंधासाठी लस दिली जाते.

गाईंना होणाऱ्या आजारासाठी आयुर्वेदिक उपचारावर भर असतो. त्यासाठी डेअरीतील वैद्यकीय तज्ज्ञांची मदत घेतो.

आहार व्यवस्थापन

गाईच्या वजनानुसार चारा आणि दूध उत्पादनानुसार ( प्रति लिटर दूध ३०० ग्रॅम इतके ) पशुखाद्य दिले जाते.

दीड एकर क्षेत्रावर चारा पिके लावली आहेत. यामध्ये नेपियर, मेथी व मका लागवड आहे.

वर्षभर गाईंना दर्जेदार चारा मिळावा यासाठी मुरघास तयार केले जाते.

सकाळी सहा ते साडेसहा व सायंकाळी सहा ते सायंकाळी साडेसहाला चारा दिला जातो.

कडबा कुट्टी करून चारा दिल्याने चारा वाया जात नाही.

गोठा व्यवस्थापन

पावसाळ्यात गोठ्यातील शेण बाहेर काढले जाते. यामुळे गोठ्यात दलदल होत नाही.

उन्हाळ्यात गोठ्यात गारवा राहील, यासाठी काळजी घेतो. भविष्यात फॉगर सिस्टिम करण्याचा विचार आहे.

दैनंदिन १०५ ते ११० लिटर दुधाचे उत्पादन मिळते. सध्या सरासरी २८ ते ३० रुपये प्रतिलिटर दर मिळत आहे.

दीपक गायकवाड, ९७६७०३६८३२ (शब्दांकन : विकास जाधव)