Pune News : राज्यातील प्रमुख नद्यांची दुरवस्था झाली असून, अतिक्रमणे व पात्रातील नागरी वसाहतींमुळे मानवनिर्मित पूर तयार होत असल्याचे निष्पन्न झाले आहे. दुसऱ्या बाजूला पूरस्थितीचा शास्त्रीय अभ्यास होऊन देखील दीर्घकालीन उपाय रखडल्यामुळे आश्चर्य व्यक्त केले जात आहे.

राज्याच्या काही भागाला यंदा पुराचा फटका बसल्याने पूर व्यवस्थापनाचा विषय पुन्हा एकदा चर्चेत आला आहे. आतापर्यंत ३२० तालुक्यांमध्ये स्थानिक सरासरीच्या १०० टक्क्यांपेक्षाही जादा पाऊस झालेला आहे. मात्र राज्यात सर्वत्र धरणसाठे भरलेले नाहीत. केवळ भीमा व कृष्णा खोऱ्यातील बहुतांश धरणे भरली आहेत.

अर्थात, या धरणांमधून गेल्या वर्षीच्या तुलनेत कमी विसर्ग सोडूनदेखील नागरी वसाहतींमध्ये पूरस्थिती तयार झाली. त्यामुळे राज्यातील जलतज्ज्ञांनी धोक्याचा इशारा दिला आहे. नद्यांच्या नैसर्गिक वहनात अडथळे आल्यामुळे आता पाणलोट व बिगर पाणलोटातील प्रवाहाचे व्यवस्थापन भविष्यात अतिकठीण होत जाईल. राज्यभरातील पूरस्थिती मुख्यत्वे मानवनिर्मित असून नद्यांना गुलाम बनविणारी व्यवस्था बदलायला हवी, अशी अपेक्षा जलतज्ज्ञांनी व्यक्त केली आहे.

‘कृष्णा व भीमा खोरे पूरस्थितीविषयक कारणे व उपाय अभ्यास समिती’चे अध्यक्ष नंदकुमार वडनेरे यांनी सांगितले की, नद्यांचे श्र्वास कोंडले गेले आहेत. आता तरी लवकर जागे व्हावे. नदीला तिचे स्वातंत्र्य द्यावे. कोणतीही नदी आपली जीवनदायिनी असते. ती आपली गुलाम नाही हे लक्षात ठेवायला पाहिजे, तेव्हा तुम्ही तिच्या छाताडावर रस्ते, इमारती, भुयारी गटारी बांधाल, राडारोडा फेकाल, तिला गटार बनवाल हे असे आता चालणार नाही. नदीने चुपचाप मात्र तुम्हाला भरपूर पाणी पुरवावे, नियमात वाहावे, पूर आणू नये, अशी भ्रामक अपेक्षा आधुनिक मानव कसा ठेवतो याचे मला खूप आश्चर्य वाटते.

भीमा खोरे पूर स्थितीविषयक कारणे व उपाय अभ्यास समिती अध्यक्ष राजेंद्र पवार म्हणाले, ‘‘सर्वप्रथम नद्यांना अतिक्रमण मुक्त करावे लागेल. या नद्यांच्या संगम भागात बोगदे काढून काही प्रमाणात पूर नियंत्रित करता येईल. कृष्णा खोरे पूरस्थितीच्या अभ्यासातही मी सामील होतो. ‘अलमट्टी’चा बागुलबुवा आता थांबवावा लागेल. कृष्णेची वहन स्थिती, अतिक्रमणे, राधानगरी प्रकल्पाचे जुनी द्वार संचालन प्रणाली, कृष्णेत येऊन मिळणाऱ्या नद्या व त्यांची स्थिती अशा सर्व मुद्यांमध्ये कृष्णेच्या पूर समस्येची कारणे लपलेली आहेत. ‘अलमट्टी’चे कारण पुढे करणे म्हणजे साप सोडून भुई बडवण्याचा प्रकार आहे. कृष्णा व भीमा अशा दोन्ही खोऱ्यांमधील पूर स्थितीच्या कारणांचा अतिशय सखोल अभ्यास झालेला आहे. आम्ही पर्याय, दीर्घकालीन उपायदेखील शासनाच्या हातात दिलेले आहेत. या उपायांवर कृती करण्याची आता गरज आहे.’’

‘...अन्यथा पूरस्थिती कायमच’

भरपूर पाऊस होत असतानाही काही भागांना दुष्काळाची छाया आणि ठरावीक भागांत पूरस्थितीचा शाप मिळालेल्या महाराष्ट्राला जलनियोजनातील चुका तातडीने दुरुस्त कराव्या लागतील. विकासाच्या नावाखाली नद्यांची घुसमट चालू ठेवल्यास राज्याला मानवनिर्मित पूरस्थितीला कायमचे सामोरे जावे लागेल, असा इशारा जलतज्ज्ञांनी दिला आहे.