Potato Farming : बटाटा काढणीचा काळ हंगामानुसार बदलतो. खरीप हंगामातील बटाटा नोव्हेंबर ते डिसेंबरमध्ये काढणीस तयार होतो. तर रब्बी हंगामातील बटाटा मार्च ते एप्रिलमध्ये काढणीस तयार होतो. बटाटा पूर्णपणे पिकल्यावर आणि जमिनीतून बाहेर येण्यास सुरुवात झाल्यावर काढणी करावी. बटाटा काढणीसाठी कोरड्या हवामानाची निवड करावी.

बटाटा काढणीसाठी नांगर, कोळप, कुदळ किंवा बटाटा काढणीचे यंत्र वापरले जाते. बटाटा काढणीनंतर शेतात गांडूळ खत किंवा शेणखत मिसळून घेतल्यास जमिनीची सुपीकता वाढण्यास मदत होते.

काढणीवेळी घ्यावयाची काळजी

बटाट्याची काढणी योग्य वेळी करावी. बटाटे पूर्णपणे पिकले असतील तेव्हाच काढणी करावी.

बटाट्याची काढणी करताना जमिनीची ओल ७५ टक्के असावी.

बटाट्याची काढणी करताना हलक्या यांत्रिक पद्धतीचा वापर करावा.

बटाटा प्रतवारी

बटाटा काढणीनंतर त्याची प्रतवारी करणे आवश्यक आहे. प्रतवारीमुळे बटाट्याचे वर्गीकरण होते आणि त्यानुसार त्याची विक्री किंवा वापर केला जातो. प्रतवारीमुळे बटाट्याच्या गुणवत्तेचे संरक्षण होते आणि त्याचे नुकसान कमी होते. प्रतवारीमुळे बटाट्याची वाहतूक आणि साठवण सोपी होते. त्यामुळे बटाटा काढणीनंतर त्याची प्रतवारी करून घ्यावी. प्रतवारी करताना बटाट्याचा आकार, वजन, रंग आणि गुणवत्ता यानुसार वर्गीकरण करावे.

प्रतवारीची प्रक्रिया

काढणीनंतर बटाटे प्रथम धुऊन स्वच्छ केले जातात.

आकारमानावर आधारित प्रतवारी

या प्रकारच्या प्रतवारीमध्ये बटाट्याचे आकारमान मोठ्या, मध्यम आणि लहान असे तीन वर्गांत विभागले जाते.

मोठ्या आकाराचे बटाटे सामान्यतः भाजीसाठी वापरले जातात.

मध्यम आकाराचे बटाटे स्नॅक्स, चिप्स आणि इतर प्रक्रिया केलेले पदार्थ बनविण्यासाठी वापरले जातात.

लहान आकाराचे बटाटे पशुखाद्यासाठी वापरले जातात.

गुणवत्तेवर आधारित प्रतवारी

या प्रकारच्या प्रतवारीमध्ये बटाट्याची गुणवत्ता चांगली आणि खराब अशी दोन वर्गांत विभागली जाते.

चांगल्या दर्जाचे बटाटे चमकदार, निरोगी आणि खराबपासून मुक्त असतात.

खराब दर्जाचे बटाटे खराब झालेले, कुजलेले किंवा इतर काही दोष असलेल्या असतात.

बटाटा साठवणुकीसाठी टिप्स

बटाटे काढणीनंतर ताबडतोब साठवण गृहात नेऊ नका. बटाटे साठविण्यापूर्वी त्यांचे तापमान १० अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी करून मगच साठवणगृहात न्यावेत.

साठवणीपूर्वी बटाटा प्रतवारी व्यवस्थितपणे झालेली असावी. मार लागलेले, खराब किंवा कुजलेले बटाटे साठवणगृहात जाणार नाहीत, याची काळजी घ्या.

बटाटे साठवण्यापूर्वी त्यांची धुलाई करू नका. बटाटे धुतल्यास त्यावरील नैसर्गिक संरक्षक थर निघून जातो. बटाटे खराब होण्याची शक्यता वाढते.

साठवणीपूर्वी बटाट्यांची साफसफाई करावी. त्यावरील माती, घाण आणि इतर कचरा काढून टाकावा.

बटाटे साठविण्यापूर्वी तापमान मोजून ते ४ ते ६ अंश सेल्सिअस असल्याची खात्री करावी.

बटाटा साठविण्यापूर्वी त्यांची आर्द्रता मोजून ८५ ते ९० टक्के आर्द्रता असल्याची खात्री करावी.

बटाटे साठविण्यासाठी योग्य पद्धतीचा वापर करावा.

बटाटा पॅकिंगचे प्रकार

फ्लॅट पॅकिंग : या पद्धतीमध्ये बटाटे एका थरात पॅक केले जातात. बटाट्यामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता येणार नाही यासाठी पॅकिंगमध्ये छिद्र असतात.

व्हॅक्यूम पॅकिंग ः या पद्धतीमध्ये बटाटे व्हॅक्यूम पॅक केले जातात. व्हॅक्यूम पॅकिंगमुळे बटाट्यामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता येते आणि बटाट्याची गुणवत्ता चांगली राहते.

बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मानांकने

प्रगत देशामध्ये गुणवत्ता टिकवून ठेवण्याच्या दृष्टीने बटाटा साठवणूक आणि काढणीवर भर दिला जातो. कारण त्यात गुणवत्तेसोबतच भविष्यातील बियाणे म्हणूनची उत्पादकताही बाब अंतर्भूत असते. बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी आंतरराष्ट्रीय पातळीवर अनेक मानांकने आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख मानांकने पुढीलप्रमाणे आहेत.

इंटरनॅशनल पोटॅटो सेंटर (IPC) : ही आंतरराष्ट्रीय संस्था बटाट्यावरील संशोधन आणि विकासासाठी कार्य करते. त्यांनी बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी एक मानक विकसित केले आहे. त्या मानकानुसार बटाटे साठविण्यासाठी तापमान ४ ते ६ अंस सेल्सिअस आणि आर्द्रता ८५ ते ९० टक्के असावी.

इंटरनॅशनल पोटॅटो फेडरेशन (IPF) : ही आंतरराष्ट्रीय संस्था बटाटा उत्पादन आणि वेगवेगळ्या कारणांसाठी केला जाणारा वापर यासंदर्भात काम करते. त्यांनी बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी मार्गदर्शक तत्त्वे विकसित केली आहेत. या मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये बटाटे साठवण्यासाठी आवश्यक असलेली तापमान, आर्द्रता आणि इतर बाबींची माहिती दिली आहे.

युनायटेड स्टेट्स डिपार्टमेंट ऑफ ॲग्रिकल्चर (USDA) : अमेरिकेच्या कृषी विभागाने बटाटा साठवणूक आणि काढणीसाठी

एक मानक विकसित केले आहे. या मानकानुसार बटाटे साठवण्यासाठी तापमान ४ ते ७ अंश सेल्सिअस आणि आर्द्रता ८५ ते ९५ टक्के असावी.

बटाटा साठवणूक

बटाटा साठवण्यासाठी योग्य जागेची निवड करावी. बटाटा साठवण्यासाठी थंड, कोरडे आणि हवाबंद जागा अधिक चांगली ठरते. साठवण जागेची उंची कमीत कमी ६० सें.मी. असावी. बटाटा साठविण्यासाठी जागेत २५ ते ३० सें.मी. अंतर ठेवावे.

त्या जागी ५ ते ६ सें.मी. जाडीचा गवताचा थर टाकावा. त्यानंतर बटाटा पसरवावा. बटाट्याचे थर टाकल्यावर त्यावर पुन्हा गवताचा थर टाकावा. असे थर टाकून बटाटा साठवू शकता.

बटाटा साठवणुकीसाठी ६० ते ६५ टक्के आर्द्रता आणि १० ते १२ अंश सेल्सिअस तापमान योग्य आहे. बटाटा साठवणुकीसाठी वाळू, चांगल्या दर्जाचे शेणखत किंवा प्लॅस्टिकचा वापर करता येईल.

साठवणूक योग्यरीत्या केल्यास बटाटे सहा महिने किंवा त्याहून अधिक काळ चांगल्या व गुणवत्तापूर्ण स्थितीत टिकून राहू शकतात.

बटाटा साठविण्यासाठी कमी तापमान आणि कमी आर्द्रता आवश्यक आहे. बटाट्यासाठी सर्वोत्तम साठवणूक तापमान ४ ते ६ अंश सेल्सिअस आणि आर्द्रता ८५ टक्के मानले जाते. या वातावरणात बटाट्याची गुणवत्ता चांगली राहते. त्यात खराब होण्याची शक्यता कमी असते. आर्द्रता जास्त असल्यास बटाट्यामध्ये बुरशी येण्याची शक्यता असते.

बटाटा साठवणुकीसाठी पद्धती

सामान्य साठवण : या पद्धतीमध्ये बटाटे गोदामात साठवले जातात. गोदामाचे तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित करण्यासाठी कोल्ड स्टोअरेज किंवा हायड्रोकूलिंग सिस्टिम वापरली जाते.

कंटेनर साठवण ; या पद्धतीमध्ये एकूण कंटेनरच्या आकाराच्या तुलनेत कमी प्रमाणात बटाटे साठवले जातात. त्यामुळे सर्व बटाट्यांना योग्य प्रमाणात ऑक्सिजन उपलब्ध होतो. बटाटे खराब होण्याचे प्रमाण कमी राहते.

पॅकिंग हाउस साठवण : पॅकिंग हाउसमध्ये हायड्रोकूलिंग प्रणासीच्या साह्याने तापमान आणि आर्द्रता नियंत्रित केली जाते. योग्य आर्द्रता आणि तापमानामुळे बटाटे दीर्घकाळ चांगले राहतात.