Nagpur News : कापूस यांत्रिकीकरणाच्या टप्प्यात पानगळतीसाठी महत्त्वाचे ठरणारे ‘डिफॉलीएंट’ विकसित करण्यात नागपूर येथील केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेला यश आले आहे. भारतात सद्यःस्थितीत ‘डिफॉलिएंट’ प्रकारातील एकही घटक नोंदणीकृत नाही. त्यामुळे कापूस संशोधन संस्थेतील तज्ज्ञांचे हे मोठे यश मानले जात आहे.

‘डिफॉलिएंट’ (पानगळती करणारे) विकसित करणारे संस्थेतील प्रमुख शास्त्रज्ञ डॉ. जयंत मेश्राम यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, ब्राझिल, ऑस्ट्रेलिया, टर्की, चीन या देशांत कापूस वेचणीकामी यंत्राचा (हार्वेस्टर) वापर होतो. यंत्राद्वारे वेचण्यात येणाऱ्या या कापसात पऱ्हाटीच्या झाडांवरील पानांसोबत अन्य अनावश्‍यक घटकही जाण्याची शक्‍यता राहते.

त्या पार्श्‍वभूमीवर यंत्राद्वारे वेचणीपूर्वी झाडांवरील पाने गळून जातील यासाठी रासायनिक प्रक्रिया केली जाते. त्याकरिता ‘डिफॉलिएंट’चा वापर होतो. भारतात अद्यापही वेचणीसाठी यांत्रिकीकरण किंवा हार्वेस्टरचा वापर केला जात नसल्याने या रसायनाचा वापरच होत नाही.

परिणामी केंद्रीय कीटकनाशक मंडळ व नोंदणीकरण समितीकडे (सीआयबीआरसी) एकही नोंदणीकृत ‘डिफॉलिएंट’ नाही. केंद्र सरकारने कापूस उत्पादकता वाढीसाठी अतिसघन लागवडीला प्रोत्साहन देण्याचा निर्णय घेतला आहे. या पद्धतीत यंत्राद्वारे वेचणी शक्‍य होते. यातून कापूस शेतीत यांत्रिकीकरणाला प्रोत्साहन मिळणार आहे.

त्याची दखल घेत केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेने यंत्राद्वारे वेचणी होणाऱ्या या शेतीसाठी ‘डिफॉलिएंट’ विकसित केला आहे. दोन वर्षांपासून संस्थेच्या देशभरातील अखिल भारतीय समन्वयीत १९ प्रकल्पस्थळी त्याच्या चाचण्या घेत निष्कर्ष नोंदविण्यात आले आहेत. चाचण्यांचे हे तिसरे वर्ष आहे.

हे डिफॉलिएंट एका संप्रेरकावर (हार्मोन) आधारित आहे. हे रसायन पान गळतीसोबतच परिपक्‍व होण्याच्या अवस्थेत असलेले बोंड उघडण्यासही सहाय्यभूत ठरते. कापसाच्या तंतूंची गुणवत्ता व मातीच्या आरोग्यावर त्याचा परिणाम होत नाही. पंधरा अंश सेल्सिअस तापमान असेल तरीही त्याची परिणामकारकता मिळते व वेचणीची क्षमता वाढते.

कापूस पीक व्यवस्थापनात लागवड ते काढणीपर्यंत ४५ टक्‍के खर्च मजुरीवर होतो. त्यातील सुमारे ३२ टक्‍के मजुरी खर्च हा वेचणीवर होतो, असा निष्कर्ष ‘सीआयसीआर’ने नोंदविला आहे. सघन लागवड पद्धतीत ‘मेकॅनिकल हार्वेस्टर’च्या वापरास चालना देताना संस्थेने विकसित केलेल्या ‘डिफॉलिएंट’चा चांगला उपयोग होईल, असे संस्थेचे संचालक डॉ. वाय. जी. प्रसाद यांचे म्हणणे आहे.