खरीप हंगामाच्या अखेरच्या टप्प्यात भाजीपाला पिकामध्ये फळ पोखरणाऱ्या अळीचा (Fruit Borer Pests) प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. या किडीच्या प्रादुर्भावाकडे (Pest Attack) दुर्लक्ष झाल्यास पिकाचे ७० ते ८० टक्क्यांपर्यंत नुकसान होऊ शकते. हे नुकसान टाळण्यासाठी वेळीच एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (Integrated Pest Management) पद्धतीचा अवलंब करावा.

फळ पोखरणाऱ्या अळीचे शास्त्रीय नाव : हेलिकोव्हार्पा अर्मिजेरा (Helicoverpa armigera)

यजमान पिके : ही बहुभक्षी कीड असून, १८१ पेक्षा जास्त वनस्पतीवर उपजीविका करते. त्यात टोमॅटो, मिरची, भेंडी, कोबीवर्गीय पिके, घेवडा, वाल, वाटाणा अशा अनेक पिकांचा समावेश आहे.

जीवनक्रम व ओळख :
-या किडीचा पतंग फिक्कट पिवळसर असतो. प्रौढ मादी अंडी पानाचे देठ, कळ्या व फुलांवर एकेक या प्रमाणे ३०० ते ५०० अंडी देते.
-अंडी गोलाकार हिरवट पिवळी असतात.
-या अंड्यातून ५ ते ७ दिवसांनंतर अळी बाहेर पडते. अळीची पूर्ण वाढ होण्यास १४ ते १५ दिवसांचा कालावधी लागतो. अळी हिरवट रंगाची असून, शरीरावर तुटक अशा गर्द करड्या रेषा असतात. पूर्ण वाढ झालेली अळी ३० ते ५० मिमी लांब असते.
-अळी जमिनीत झाडाच्या अवतीभवती वेष्टणात कोष अवस्थेत जाते. कोष अवस्था एक आठवड्यापासून ते महिनाभर असते.
-एक पिढी २५ ते ५२ दिवसांत पूर्ण होते.

नुकसानीचा प्रकार :
अळी सुरुवातीला कोवळी पाने खाते. कोवळ्या वाढणाऱ्या फांद्या कुरतडून खाते. फळे लागल्यानंतर अळी फळांना छिद्र पाडून आत डोके खुपसून आतील भाग खाते. एक अळी ही २ ते ८ फळांचे नुकसान करू शकते. ही कीड पिकाचे सुमारे ७० ते ८० टक्के नुकसान करू शकते.

एकात्मिक नियंत्रण :
-कोळपणी व निंदणी करून शेत तणविरहित ठेवावे.
-प्रादुर्भावग्रस्त फळे तोडून नष्ट करावीत. मोठ्या अळ्या हातानी वेचून नष्ट कराव्यात.
-पक्ष्यांना बसण्यासाठी शेतात ८ ते १० प्रति एकरी थांबे उभारावेत.
-सर्वेक्षणासाठी शेतात हेक्टरी ५ कामगंध सापळे लावावेत. त्यात हेलील्युर गंधाचा वापर करावा.

जैविक नियंत्रणासाठी
-लागवडीनंतर ४०-४५ दिवसांनी शेतात ट्रायकोग्रामा चिलोनिस हे मित्रकीटक १.५ लाख अंडी प्रति हेक्टर या प्रमाणात ७ दिवसांच्या अंतराने ५ ते ६ वेळा सोडावेत. हे कीटक फळे पोखरणाऱ्या किडीची अंडी शोधून त्यात स्वतःची अंडी घालतात. परिणामी, फळे पोखरणारी कीड अंडी अवस्थेतच नष्ट होते.
-घाटे अळी लहान अवस्थेत असताना एच.ए.एन.पी.व्ही. (५०० एल.ई.) विषाणूची प्रति हेक्टरी फवारणी करावी. ५०० मिलि प्रति ५०० लिटर पाणी व त्यात ५०० मिलि चिकट द्रव (स्टिकर) आणि नीळ २०० ग्रॅम)
- निंबोळी अर्क (५ टक्के) किंवा कडूनिंब आधारित ॲझाडिरेक्टीन (३००० पीपीएम) २ मिलि प्रति लिटर प्रमाणे फवारणी करावी.
-बिव्हेरिया बॅसियाना (१ टक्का विद्राव्य पावडर) ६ ग्रॅम प्रति लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.
-बी. टी. जिवाणूजन्य कीटकनाशक २ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या प्रमाणात करावी.

रासायनिक नियंत्रण ः
किडीने आर्थिक नुकसान पातळी ओलांडल्यास, फवारणी प्रमाण प्रति लिटर पाणी
क्विनॉलफॉस (२५ ईसी) २ मिलि किंवा
क्लोरॲन्ट्रानिलीप्रोल (१८.५ एससी) ०.३ मिलि किंवा
सायॲन्ट्रानिलीप्रोल (१०.२६ ओडी) १.८ मिलि किंवा
फ्लुबेंडायअमाइड (२० डब्ल्यूजी) ०.५ ग्रॅम किंवा
इंडोक्झाकार्ब (१४.५ एससी) ०.८ मिलि.

टीप ः वरील कीटकनाशकाचे प्रमाण नॅपसॅक पंपासाठी आहे.
फवारणीसाठी शुद्ध पाणी वापरावे.
कीटकनाशकाचे द्रावण तयार करताना व फवारणी करताना संरक्षणात्मक कपड्यांचा वापर करावा.
--------------
डॉ. राजरतन खंदारे, संशोधन सहयोगी, ८२७५६०३००९
डॉ. योगेश मात्रे, संशोधन सहयोगी, ७३८७५२१९५७
डॉ. अनंत लाड, सहायक प्राध्यापक, ७५८८०८२०२४
(कृषी कीटकशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)