डॉ. आदिनाथ ताकटे, डॉ. सचिन सदाफळ

Kharif Season 2024 : राज्यात पावसाचे आगमन वेळेत झाल्याने मुख्य पिकांच्या पेरण्या वेळेत पूर्ण झाल्या आहेत. पेरणी झालेल्या पिकांमध्ये सध्या आंतरमशागतीची कामे करणे अत्यंत गरजेचे आहे. पीक पेरणीनंतर पिकांसोबत तणांची पाणी, अन्नद्रव्य आणि जागेसाठी स्पर्धा होते. खरीप हंगामातील पिकांमध्ये पीकनिहाय सर्वसाधारणपणे १५ ते ६० दिवसांचा कालावधी पीक वाढीच्या दृष्टीने अत्यंत संवेदनशील असतो. या कालावधीत खरीप हंगामातील पिकांत आंतरमशागत आणि तण व्यवस्थापन न केल्यास उत्पादनात लक्षणीय घट येते. त्यासाठी योग्य वेळी आणि योग्य पद्धतीने आंतरमशागत आणि तण व्यवस्थापन करणे अत्यंत आवश्यक आहे. तणांच्या प्रादुर्भावामुळे पीक उत्पादनात होणारी घट, काढणीदरम्यान येणाऱ्या अडचणी, उत्पादन खर्चात होणारी वाढ या बाबी लक्षात घेता एकात्मिक तण व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब करणे गरजेचे ठरते.
जमिनीची योग्य मशागत, योग्य बियाणांचे प्रमाण, वाणाची निवड, योग्य अंतरावर आणि वेळेवर पेरणी, पिकांची फेरपालट, खत आणि सिंचन व्यवस्थापन तसेच खुरपणी, कोळपणी वेळेवर केल्यास प्रभावीपणे तण व्यवस्थापन होते. वाढते मजुरी दरा आणि ऐन खुरपणीवेळी मजुरांची उपलब्धता न झाल्यास शेतकरी रासायनिक तणनाशकांचा वापर करणे पसंत करतात. मात्र रासायनिक तणनाशकांचा शिफारशीप्रमाणे वापर करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

सोयाबीन ः
- पीक २० ते ३० दिवसांचे असताना दोन कोळपण्या, निंदणी किंवा खुरपणी करून शेत तणविरहित ठेवावे. पिकास फुले लागल्यानंतर कोळपणी करणे टाळावे. अन्यथा मुळ्या तुटून नुकसान होण्याची शक्यता असते.
- मजुरांचा तुटवडा असल्यास किंवा सततच्या पावसामुळे निंदणी करणे शक्य नसल्यास रासायनिक तणनाशकांचा वापर करता येतो. त्यासाठी पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी तणे २ ते ४ पानांच्या अवस्थेत असताना,
(फवारणी ः प्रति ५०० ते ७५० लिटर पाणी)
इमॅझिथापर (१० टक्के एसएल) ७५० ते १००० मिलि किंवा
इमॅझिथापर (३५ टक्के) अधिक इमॅझोमॅक्स (३५ टक्के डब्ल्यूजी) संयुक्त तणनाशक
१०० ग्रॅम प्रति हेक्टरी
क्विझोलफॉप इथाईल (५ टक्के इसी) ४०० मिलि प्रति हेक्टरी

कापूस ः
लागवडीपासून ३० दिवसांपर्यंत पीक तणमुक्त ठेवावे. त्यासाठी दोन वेळा निंदणी व तीन चार वेळा वखरणी-डवरणी करावी. मजुरांचा तुटवडा असल्यास किंवा सततच्या पावसामुळे निंदणीचे काम लांबल्यास तणनाशकाचा वापर शिफारशीनुसार करावा.

रासायनिक तणनाशक फवारणी ः
१) गोल पानांच्या तणांसाठी ः लागवडीनंतर २१ ते २८ दिवसांनी किंवा तणे २ ते ४ पानांवर असताना,
पायरीथायोबॅक सोडिअम ६२५ मिलि प्रति हेक्टर किंवा १२.५ मिलि प्रति १० लिटर पाणी
२) लांब पानांच्या गवतवर्गीय तणांसाठी ः
क्विझॉलोफॉप इथाईल ५०० मिलि प्रति हेक्टर किंवा १० मिलि प्रति १० लिटर
- तणनाशकांचा वापर दरवर्षी करू नये.

मका ः
- मका पीक उगवत असताना आलेले कोवळे कोंब पक्षी टिपून खातात. त्यामुळे रोपांची संख्या कमी होऊन उत्पादनात घट येते. त्यासाठी पेरणीनंतर सुरुवातीचे १० ते १२ दिवस शेताची राखण करावी.
- उगवणीनंतर ८ ते १० दिवसांनी विरळणी करून एका चौफुल्यावर एकच जोमदार रोप ठेऊन विरळणी करावी. आवश्यकतेनुसार नांग्या भरून घ्याव्यात.
- पेरणीनंतर सुरुवातीच्या २० दिवसांपर्यंत शेतात पाणी साचून राहणार नाही याची दक्षता घ्यावी.
- पीक वाढीच्या सुरुवातीच्या काळात तणांच्या प्रादुर्भावानुसार एक ते दोन खुरपण्या करून ताटांना आधारासाठी माती चढवावी. गरजेनुसार १ ते २ कोळपण्या कराव्यात.

रासायनिक तणनाशक फवारणी ः (प्रमाण ः प्रति १० लिटर पाणी)
१) पीक उगवणपश्चात, द्विदल तणांसाठी २,४-डी (सोडिअम क्षार ८० डब्ल्यूपी) १२.५ ते २० ग्रॅम किंवा
२) एकदल व द्विदल तणांसाठी,
टेम्ब्रोट्राइन (३४ टक्के) ५.८ मिलि किंवा
टोप्रॉमेझॉन २ ते ३ मिलि

तूर ः
- तुरीच्या जोमदार वाढीसाठी शेत सुरुवातीपासूनच तणविरहित ठेवावे. पीक १५ ते २० दिवसांचे झाल्यानंतर पहिली कोळपणी आणि त्यापुढे १५ दिवसांनी खुरपणी किंवा कोळपणी करावी.
- अधिक उत्पादनासाठी पीक पेरणीनंतर ३० ते ४५ दिवस शेत तणविरहित ठेवावे.

रासायनिक तणनाशक फवारणी ः (प्रमाण ः प्रति १० लिटर पाणी)
इमॅझीथायपर (३५ टक्के) अधिक इमॅझोमॅक्स (३५ टक्के) २ ग्रॅम किंवा
इमॅझीथायपर (१० ईसी) १५ ते २० मिलि किंवा
क्विझोलोफॉप इथाईल (५ ईसी) (एकदल तणासाठी) १६ मिलि

मूग आणि उडीद ः
- मूग, उडीद पिकाच्या जोमदार वाढीसाठी पीक सुरुवातीपासूनच तणविरहित ठेवावे. पीक २० ते २५ दिवसांचे असताना पहिली आणि ३० ते ३५ दिवसांचे असताना दुसरी कोळपणी करावी. कोळपणी शक्यतो वाफशावर करावी.
- कोळपणी केल्यानंतर दोन रोपांतील तण काढण्यासाठी लगेच खुरपणी करावी.
- उत्पादनवाढीच्या दृष्टीने मूग आणि उडीद ही पिके ३० ते ४५ दिवस तणविरहित ठेवणे आवश्यक आहे.

भुईमूग ः
- लागवडीत १० ते १२ दिवसांच्या अंतराने २ ते ३ कोळपण्या व दोन खुरपण्या करून घ्याव्यात. शेवटची कोळपणी थोडी खोल करावी. त्यामुळे पिकास मातीची भर मिळते.
- भुईमुगाच्या आऱ्या जमिनीत जाण्यास सुरुवात झाल्यानंतर आंतरमशागत करू नये.
रासायनिक तणनाशक फवारणी ः (प्रमाण ः प्रति १० लिटर पाणी)
पेरणीनंतर २० ते २५ दिवसांनी,
इमॅझिथापर (१० टक्के एसएल) किंवा क्विझॉलोफॉप इथाईल (५ ईसी) १५ मिलि

सूर्यफूल ः
- सूर्यफूल पिकांत पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी एक खुरपणी आणि दोन कोळपण्या कराव्यात.
- पहिली कोळपणी पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी, तर दुसरी कोळपणी ३५ ते ४० दिवसांनी करावी.

ज्वारी ः
- पेरणीनंतर ८ ते १० दिवसांनी नांग्या भरून घ्याव्यात. पीक १५ ते २० दिवसांचे झाल्यावर १५ सें.मी.अंतरावर १ रोप या प्रमाणे विरळणी करावी.
- तण नियंत्रणासाठी पीक ४० ते ४५ दिवसांचे होईपर्यंत प्रत्येकी दोन वेळा खुरपणी व कोळपणी करावी.
रासायनिक तणनाशक फवारणी ः (प्रमाण ः प्रति १० लिटर पाणी)
उगवणपश्‍चात २,४-डी (सोडिअम क्षार ८० डब्ल्यूपी) १२.५ ते २० ग्रॅम

बाजरी ः
पेरणीनंतर १० दिवसांनी पहिली व २० दिवसांनी दुसरी विरळणी करून दोन रोपातील अंतर १५ सेंमी ठेवावे.

हुलगा, मटकी, चवळी आणि राजमा ः
हुलगा मटकी, चवळी आणि राजमा ही पिके २० ते २५ दिवसांचे असताना पहिली आणि ३० ते ३५ दिवसांचे असताना दुसरी कोळपणी करावी. पेरणीनंतर ३० ते ४५ दिवस पीक तणविरहीत ठेवावे.

(टीप ः ॲग्रेस्को शिफारस आहे.)
......................
- डॉ. आदिनाथ ताकटे, ९४०४०३२३८९
(मृद शास्त्रज्ञ, एकात्मिक शेती पद्धती संशोधन प्रकल्प,
महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)