भारतीय कृषी संशोधन संस्थेने गव्हाच्या (Wheat) उच्च उत्पन्न देणाऱ्या बायो-फोर्टिफाइड जातींची (Biofortified Varieties) निर्मिती केली आहे. या जातींमध्ये अन्नघटकांचे चांगले प्रमाण आहे. गव्हाच्या इतर जातींच्या विकासा दरम्यान त्यामधील पौष्टिक गुणवत्ता म्हणजेच प्रथिने, लोह, आणि जस्त इ. च्या वाढीकडे पुरेसे लक्ष दिले गेले नाही. बहुतेक उच्च उत्पन्न देणाऱ्या जाती पौष्टिक गुणवत्तेत कमकुवत आहेत किंवा त्यांची पौष्टिक स्थिती आवश्यक स्तरापेक्षा कमी आहे. संतुलित पोषण आहाराच्या सेवनामुळे कुपोषण ही एक मोठी आरोग्य समस्या बनली आहे. कुपोषण दूर करण्यासाठी गव्हाच्या बायो-फोर्टिफाइड जाती तयार करणे हा सर्वात महत्त्वाचा आणि कमीत कमी खर्चिक मार्ग आहे. इंदूर येथील भारतीय कृषी संशोधन संस्थेच्या संशोधन केंद्राने महाराष्ट्रासाठी गव्हाच्या उच्च उत्पन्न देणाऱ्या बायो-फोर्टिफाइड जातींची निर्मिती केली आहे. बायो-फोर्टिफाइड जाती कोणत्या आहेत आणि या जातींची वैशिष्टे काय आहेत या बद्दल जाणून घेऊयात. 

बायो-फोर्टिफाइड जाती म्हणजे काय ?

धान्यपिकांमधील पोषणद्रव्यांचे प्रमाण वाढवण्यासाठी नवीन जाती विकसित केल्या जात आहेत. अशा वाणांना बायोफॉर्टीफाईड म्हणजे जैवसंपृक्त वाण म्हटले जाते. बाहेरून गोळ्या-औषधे घेण्यापेक्षा नैसर्गिकरीत्या पोषकद्रव्यांचा पुरवठा होण्यासाठी जैवसंपृक्त पिके हा उत्तम पर्याय ठरतात.

 एच. आय. १६३३ (पुसा वाणी)

बागायती जमिनीमध्ये उशिरा पेरणीसाठी (५ ते १५ डिसेंबर) विकसित.

कमी कालावधी (१०० दिवसात)

कमी उंची (७८ सें. मी.) असल्यामुळे पीक पडत नाही.

सरासरी उत्पादन: ४१.७ क्विंटल प्रति / हेक्टर

आनुवंशिक उत्पादन क्षमता : ६५.८ क्विंटल प्रति / हेक्टर

एचडी २९३२, राज ४०८३ आणि एचडी ३०९० पेक्षा अधिक उत्पादन

अधिक प्रमाणात प्रथिने (१२.४ %), लोह (४१.६ पीपीएम), आणि जस्त (४१.१ पीपीएम), चपाती बनवण्यासाठी उपयुक्त.

एच. आय. १६०५

जिरायती जमिनीमध्ये वेळेवर पेरणीसाठी (२५ ऑक्टोंबर ते ५ नोव्हेंबर) उपयुक्त, ११० दिवसात तयार होते.

एका पाण्यामध्ये, एन आइ ५४३९ आणि एन आइ ए डब्लू १४१५ पेक्षा जास्त उत्पादन.

कमी उंची (८५ सें. मी.) असल्यामुळे पीक पडत नाही

काळा आणि तपकिरी तांबेरा रोगास प्रतिकारक

सरासरी उत्पादन: २९.१ क्विंटल प्रति / हेक्टर

आनुवंशिक उत्पादन क्षमता : ४४ क्विंटल प्रति / हेक्टर

अधिक प्रमाणात प्रथिने (१३ %), आणि लोह (४३ पीपीएम),

ब्रेड आणि चपाती बनवण्यासाठी उपयुक्त

एच. आय. ८७७७ (बन्सी गहू)

जिरायती जमिनीमध्ये वेळेवर पेरणीसाठी (२५ ऑक्टोंबर ते ५ नोव्हेंबर) उपयुक्त, १०८ दिवसात तयार होते.

यु ए एस ४४६, एम ए सी एस ४०२८ पेक्षा अधिक आनुवंशिक उत्पादन क्षमता.

सरासरी उत्पादन: १८.५ क्विंटल प्रति / हेक्टर

आनुवंशिक उत्पादन क्षमता : २८.८ क्विंटल प्रति / हेक्टर

अधिक प्रमाणात प्रथिने (१३ %), इतर जातींपेक्षासर्वात जास्त प्रमाणात लोह (४८.७ पीपीएम), जस्त (४३.६ पीपीएम).

पिवळ्या रंगद्रव्याचे योग्य प्रमाण, पास्ता बनवण्यासाठी उपयुक्त.