डॉ. रामेश्‍वर जाजू

Food Business Update : खाद्य व्यवसाय सुरू करण्यासाठी नोंदणी क्रमांक किंवा परवाना क्रमांक असणे ही काळाची गरज मानली जाते. याची मुख्य जबाबदारी फूड बिझनेस ऑपरेटरकडे आहे.

फूड बिझनेस ऑपरेटर म्हणजे अन्न सेवा, अन्न किंवा अन्न घटकांची विक्री अशा उपक्रमात तसेच उत्पादन, प्रक्रिया, पॅकेजिंग, साठवणूक, वाहतूक, अन्न वितरण, आयात आणि यासह कोणत्याही टप्प्याशी संबंधित व्यक्ती किंवा संस्था.

खाद्यपदार्थांच्या व्यवसायाशी संबंधित व्यक्तीकडे कोणत्याही खाद्यपदार्थासाठी आपला व्यवसाय चालविण्यासाठी नोंदणी क्रमांक किंवा परवाना असणे आवश्यक आहे.

नोंदणी प्रणाली :

१) FLRS (अन्न परवाना आणि नोंदणी प्रणाली) ही FSSAI अंतर्गत परवाना देणारी सर्वोच्च संस्था आहे. परंतु आता FLRS चे FoSCoS (फूड सेफ्टी कम्प्लायन्स सिस्टम) मध्ये रूपांतर झाले आहे. १ जून २०२० पासून फूड बिझनेस ऑपरेटरच्या नियामक अनुपालनाशी संबंधित सर्व गुंतवणुकीसाठी एक पॉइंट स्टॉप प्रदान करण्यासाठी FoSCoS अमलात आली आहे.

२) अनुपालन प्रणाली सुरू करण्याच्या पहिल्या टप्प्यात ९ राज्ये किंवा केंद्रशासित प्रदेश (केंद्रशासित प्रदेश) निवडले आहेत. हे प्रामुख्याने तमिळनाडू, गुजरात, गोवा, दिल्ली, ओडिशा, मणिपूर, चंडीगड, पुद्दुचेरी आणि लडाख आहेत. तपशील https://foscos.fssai.gov.in लिंकवर उपलब्ध आहे.

नोंदणी, राज्य परवाना आणि केंद्रीय परवान्याचे वैशिष्ट्य :

१) नोंदणी, राज्य परवाना आणि केंद्रीय परवान्यासाठी कसे जायचे याविषयी संभ्रमाची अनेक करणे आहेत. जरी नोंदणी आणि परवाना प्रणाली अन्न सुरक्षा अनुपालन प्रणालीकडे स्थलांतरित झाली असली तरी नोंदणी आणि परवान्याची वैशिष्ट्ये तशीच आहेत. अन्न व्यवसाय श्रेणीसाठी १. नोंदणी, २. राज्य परवाना, ३. केंद्रीय परवाना हे मुख्य घटक आहेत.

नोंदणी :

१) खाद्यपदार्थ व्यवसाय नोंदणी करूनच सुरू करता येतो. यामध्ये १२ लाखांपर्यंत वार्षिक उलाढाल असेल तर नोंदणी हेतूंसाठी निवड करू शकतो.

२) नोंदणीसाठी निवडण्यासाठी एक फोटो, आयडी पुरावा आणि घोषणापत्र आवश्यक आहे. प्राधिकरणाला परिसराची तपासणी करायची असल्यास, FSS (खाद्य व्यवसायांची परवाना आणि नोंदणी) विनियम, २०११ च्या अनुसूची ४ नुसार परिसर आढळल्यास अर्जाच्या तारखेपासून ३० दिवसांच्या आत तपासणी करावी.

राज्य परवाना :

१) जेव्हा FBO एकाच राज्यात २० कोटी रुपयांपर्यंत उलाढाल असलेला व्यवसाय करते. त्यासाठी २००० ते ५००० रुपये प्रति वर्ष शुल्कासह राज्य परवाना प्राप्त करणे आवश्यक आहे. जर उलाढाल १२ लाखांपेक्षा जास्त असेल, तर निश्‍चितपणे राज्य परवान्यासाठी अर्ज करावा. अन्यथा, तुमच्यावर गुन्हा होऊ शकतो.

केंद्रीय परवाना :

१) जेव्हा FBO दोन किंवा अधिक राज्यांमध्ये व्यवसाय करत असेल किंवा बंदर किंवा विमानतळावर परिसर असेल किंवा २० कोटींपेक्षा जास्त उलाढाल असेल, तर फीसह केंद्रीय परवाना घेणे आवश्यक आहे. त्यासाठी ७५०० प्रति वर्ष शुल्क आकारले जाते.

२) केमिस्ट दुकाने, किरकोळ विक्रेते किंवा इतर कोणत्याही किरकोळ विक्री युनिटसाठी त्यांच्या आउटलेटद्वारे खाद्यपदार्थांच्या विक्रीत सहभागी असल्यास FSSAI परवाना घेणे आवश्यक आहे.

३) परवाना किंवा नोंदणीसाठी वैधता कालावधी ५ वर्षे आहे. परवान्याचे नूतनीकरण किंवा त्याची मुदत संपल्यानंतर नोंदणी करण्याची तरतूद नाही. परवाना किंवा नोंदणी नूतनीकरण अर्ज १२० दिवस अगोदर केला जाऊ शकतो.

किरकोळ अन्न व्यवसाय ऑपरेटर :

१) पेटी फूड बिझनेस ऑपरेटर म्हणजे कोणतेही छोटे खाद्य जे बिझनेस ऑपरेटरला FSSAI अंतर्गत नोंदणी आवश्यक आहे.

२) तो स्वत: खाद्यपदार्थांच्या कोणत्याही वस्तू किंवा किरकोळ किरकोळ विक्रेता, फेरीवाले, प्रवासी विक्रेते किंवा तात्पुरता स्टॉलधारक किंवा लघुउद्योग किंवा कुटीर किंवा खाद्य व्यवसायाशी संबंधित अशा इतर उद्योगांची वार्षिक उलाढाल १२ लाखांपेक्षा जास्त उलाढाल असलेला फूड बिझनेस ऑपरेटरला लायसन्ससाठी अर्ज करावा लागेल.

३) तुमच्याकडे परवाना नसेल तर तो ‘परवान्याशिवाय व्यवसाय करणे’ असे मानले जाऊ शकते आणि तो FSS कायदा, २००६ च्या कलम ६३ अन्वये गुन्हा आहे. त्यासाठी दंडाची तरतूद आहे.

४) नुकत्याच सुरू झालेल्या परंतु त्यांची वार्षिक उलाढाल १२ लाखांपेक्षा जास्त असलेल्या व्यवसाय श्रेणीतील निकषांनुसार FSSAI परवान्यासाठी अर्ज करणे आवश्यक आहे.

५) FSSAI च्या वेबसाइटवर तुमच्या अर्जाची स्थिती ट्रॅक करू शकता.तुम्हाला ‘फूड सेफ्टी कनेक्ट’ अॅपवरून अधिक माहिती मिळू शकते. www.foodlicensing.fssai.gov.in वर उपलब्ध FBO शोध सुविधेद्वारे देखील माहिती मिळवता येते.

नोंदणी क्रमांक किंवा परवाना श्रेणीची ओळख :

१) FSSAI परवाना क्रमांक आणि नोंदणी क्रमांक दोन्ही १४ अंकी संख्या आहेत.परवाना क्रमांक ‘१’ने सुरू होतो, तर नोंदणी क्रमांक ‘२’ने सुरू होतो. FSSAI सेंट्रल परवान्याचा १४ अंकांपैकी पहिला तीन अंकी नमुना १०० च्या पॅटर्नमध्ये आहे.

म्हणून, परवाना क्रमांक ‘१००××××××××××’ आहे म्हणून, फक्त FSSAI क्रमांक पाहून त्याची स्थिती किंवा श्रेणी पूर्णपणे ओळखू शकतो.

महत्त्वाचे मुद्दे

१. खाद्य व्यवसायात नोंदणी, राज्य परवाना आणि केंद्रीय परवाना या तीन मुख्य श्रेणी आहेत.

२. लहान खाद्य व्यवसाय ऑपरेटर ज्यांची वार्षिक उलाढाल १२ लाखपर्यंत आहे, तो नोंदणीसाठी निवडतो.

३. जेव्हा व्यवसाय एकाच राज्यात २० कोटींपर्यंत वार्षिक उलाढाल असलेला असतो, त्यासाठी वार्षिक शुल्क २००० ते ५००० अंतर्गत राज्य परवाना निवडू शकतो.

४. जेव्हा FBO दोन किंवा अधिक राज्यांमध्ये व्यवसाय करत असेल किंवा बंदर किंवा विमानतळावर परिसर असेल किंवा २० कोटींपेक्षा जास्त उलाढाल असेल, तर केंद्रीय परवाना घेणे आवश्यक आहे.

५. FBO साठी नोंदणी आणि परवाना देण्याचे मुख्य व्यासपीठ FLRS (फूड लायसन्सिंग आणि रजिस्ट्रेशन सिस्टम) वरून FoSCoS (फूड सेफ्टी कम्प्लायन्स सिस्टम) मध्ये स्थलांतरित झाले आहे.

संपर्क - डॉ. रामेश्‍वर जाजू, ९४२०४२२९८९, (सहायक प्राध्यापक, अन्न व्यवसाय व्यवस्थापन विभाग, एमजीएम अन्नतंत्र महाविद्यालय, छत्रपती संभाजीनगर)