Tur Pets Control : प्रमुख डाळवर्गीय पीक म्हणून तूर पीक ओळखले जाते. राज्यात १० ते ११ लाख हेक्टरवर तूर पिकाची लागवड केली जाते. तूर पिकावर विविध किडींचा प्रादुर्भाव होण्यामुळे उत्पादनात मोठी घट येते. तूर पिकाची पेरणी केल्यापासून पीक काढणीपर्यंत साधारणपणे २०० प्रकारच्या किडींचा प्रादुर्भाव दिसून येतो.

तसेच साठवणुकीमध्येही अनेक किडीचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. तूर पिकामध्ये फुले व शेंगावर होणाऱ्या किडींचे आक्रमण हे अत्यंत नुकसानकारक ठरते. शेंगा पोखरणाऱ्या किडीपासून ७० टक्क्यांपेक्षाही अधिक नुकसान होण्याची शक्यता असते.

तूर पिकावर मुख्यत: हिरवी घाटे अळी, पिसारी पतंगाची अळी व शेंगावरील माशीची अळी अशा तीन प्रकारच्या शेंगा पोखरणाऱ्या किडींचा प्रादुर्भाव आढळतो. शेंगा पोखरणाऱ्या किडींचा प्रादुर्भाव तुरीचे पीक कळी अवस्थेत आल्यावर होतो. त्यामुळे तूर पिकामध्ये कळी धारणा अवस्थेपासूनच या किडींचे व्यवस्थापन करणे गरजेचे आहे.

शेंगा पोखरणारी हिरवी अळी ः

- तूर पिकावर शेंगा पोखरणाऱ्या किडींमध्ये हिरवी अळी अर्थात घाटे अळी ही अधिक नुकसानकारक कीड आहे.

- ही बहुभक्षी कीड असून हरभरा, वाटणा, सोयाबीन, चवळी आदी कडधान्य पिकांवर मोठ्या प्रमाणावर आढळून येते. तसेच कपाशी, ज्वारी, टोमॅटो, तंबाखू, सूर्यफूल, करडई इत्यादी पिकांवरही प्रादुर्भाव आढळून येतो.

ओळख ः

- ही अळी सहा अवस्थांमधून जाऊन १८ ते २५ दिवसांची असते. या किडीचा जीवनक्रम ४ ते ५ आठवड्यांत पूर्ण होतो.

- किडीचा पतंग शरीराने दणकट व पिवळसर रंगाचा असतो. पंखाची लांबी सुमारे ३७ मि.मी. असते. पुढील तपकिरी पंख जोडीवर काळे असतात.

- पूर्ण वाढ झालेली अळी ३७ ते ५० मि.मी. लांब असते. अळी पोपटी रंगाची असली तरी विविध रंग छटा असलेल्या अळ्याही दृष्टीस पडतात. अळीच्या शरीराच्या बाजूवर तुटक करड्या रंगाच्या उभ्या रेषा दिसतात.

- अंडी पिवळसर पांढऱ्या रंगाची व गोलाकार असतात. अंड्यांचा खालील भाग सपाट असून पृष्ठभाग घुमटाकार असतो. पृष्ठभागावर उभ्या कडा असतात.

- कोष गडद तपकिरी रंगाचा असतो.

- मादी नरापेक्षा मोठी असून तिच्या शरीराच्या मागील भागावर केसांचा झुपका असतो.

- किडीची मादी सरासरी २०० ते ५०० अंडी तुरीच्या कोवळी पाने, देठ, कळ्या, फुले तसेच शेंगावर वेगवेगळ्या ठिकाणी घालते. अंड्यातून बाहेर पडलेल्या अळ्या सुरुवातीस कोवळी पाने व देठ कुरतडून खातात. नंतर शेंगांना अनियमित आकाराची छिद्रे पाडून आत शिरतात आणि दाणे खातात.

- डिसेंबर ते जानेवारी या दरम्यान ढगाळ हवामान राहिल्यास किडीचा प्रादुर्भाव वाढतो.

पिसारी पतंग ः

- किडीची एक पिढी १८ ते २८ दिवसांत पूर्ण होते. कीड पावसाळा संपल्यानंतर तुरीवर मोठ्या प्रमाणात क्रियाशील असते.

- या किडीचा पतंग नाजूक, निमुळता, १० ते १२ मि.मी. लांब करड्या भुऱ्या रंगाचा असतो.

- पुढील पंख दुभंगलेले व मागील पंख तीन भागांत विभागलेले असतात. त्यांच्या कडावर नाजूक केसांची दाट लव असते. पुढील पंख खूपच लांब असतात.

- अळी हिरव्या रंगाची असून मध्यभागी फुगीर व दोन्ही टोकांकडे निमुळती होत गेलेली असते.

- अळीचे शरीर केस व लहान काट्यांनी आच्छादलेले असते.

- कोष लालसर, तपकिरी रंगाचे असून अळीसारखे दिसतात.

- अंड्यातून बाहेर पडलेली अळी कळ्या, फुले व शेंगांना छिद्रे पाडून खाते. पूर्ण वाढ झालेली अळी प्रथम शेंगेचा पृष्ठभाग खरडून खाते. त्यानंतर शेंगेबाहेर राहून शेंगा खाते.

- समागमानंतर मादी कोवळी देठे, पाने, कळ्या, फुले व लहान शेंगावर रात्रीच्या वेळी वेगवेगळी अंडी घालते. अंडी ३ ते ५ दिवसांत अंड्यातून बाहेर पडलेली अळी शेंगेची साल खरडून तिला छिद्रे पाडते व बाहेर राहून आतील दाणे खाते.

- अळी अवस्था ११ ते १६ दिवसांची असते. त्यानंतर पूर्ण वाढलेली अळी शेंगेवर अथवा शेंगेवरील छिद्रात कोषावस्थेत जाते. कोषावस्था ४ ते ७ दिवसांची असते.

शेंगमाशी ः

- शेंगमाशी आकाराने अत्यंत लहान असून १.५ मि.मी. लांब हिरवट रंगाची असते.

- मादी नरापेक्षा किंचित मोठी असते. पुढील पंखाची लांबी ४ मि.मी. असते.

- अळी लहान, गुळगुळीत व पांढऱ्या रंगाची असून तिला पाय नसतात. अळीचा तोंडाकडील भाग निमुळता असतो.

- अंडी पांढऱ्या रंगाची, लंबगोलाकार असतात. कोषावरण तपकिरी रंगाचे असून लंबगोलाकृती असते. कोषावरणाच्या आत कोष असून सुरुवातीस हा कोष पिवळसर पांढरा असून नंतर तपकिरी रंगाचा होतो.

- सुरुवातीच्या काळात किडीच्या प्रादुर्भावाची शेंगेवर कोणतेही लक्षण दिसत नाही. परंतु पूर्ण वाढलेली अळी कोषावस्थेत जाण्यापूर्वी शेंगेला छिद्र पाडते व त्या छिद्रातून माशी बाहेर पडते. तेव्हा नुकसानीचा प्रकार लक्षात येतो.

- अळी शेंगेत शिरून दाणे अर्धवट कुरतडून खाते. त्यामुळे दाण्याची मुकणी होते. त्यावर वाढणाऱ्या बुरशीमुळे दाणे कुजतात. हे दाणे खाण्यासाठी तसेच बियाणे म्हणून उपयोगी पडत नाहीत.

- मादी शेंगेच्या सालीच्या आत अंडी घालते. ही अंडी ३ ते ८ दिवसांत उबवून त्यातून निघणारी अपाद अळी सुरुवातीस दाण्याचा पृष्ठभाग कुरतडून खाते. त्यामुळे दाण्यावर नागमोडी खाचा तयार झालेल्या दिसतात.

- एक अळी एका दाण्यावरच उदरभरण करून जीवनक्रम पूर्ण करते. जीवनक्रम पूर्ण होईपर्यंत अळी शेंगेतच राहते.

- अळी अवस्था १० ते १८ दिवसांची असून पूर्ण वाढ झालेली अळी शेंगेत जाण्यापूर्वी तिने तयार केलेल्या छिद्रावरील पातळ आवरण फोडून कोषामधून निघालेली माशी शेंगेच्या बाहेर पडते. शेंगमाशीचा जीवनक्रम ३-४ आठवड्यांत पूर्ण होतो.

आर्थिक नुकसान पातळी ः

अ) घाटे अळी ः

- ८ ते १० पतंग प्रति सापळा २ ते ३ दिवसांत किंवा

- १ अळी प्रति १ ते २ झाड किंवा ५ ते १० टक्के नुकसान झालेल्या शेंगा.

ब) पिसारी पतंग ः ५ अळ्या प्रति १० झाडे

एकात्मिक कीड व्यवस्थापन ः

- वेळेवर कोळपणी व खुरपणी करावी.

- पूर्ण वाढ झालेल्या अळ्या वेचून नष्ट कराव्यात.

- हेक्टरी १० कामगंध सापळे शेतात उभारावेत. त्यामुळे शेंगा पोखरणाऱ्या हिरवी अळीचे सर्वेक्षण व काही प्रमाणात नियंत्रण करण्यास मदत होते.

- हेक्टरी २० पक्षिथांबे उभारावेत.

५ टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी.

जैविक नियंत्रण ः

घाटे अळीच्या नियंत्रणासाठी एचएएनपीव्ही हे जैविक कीटकनाशक (५०० अळ्यांचा अर्क) १ मिलि प्रति १ लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावे.

किडींनी आर्थिक नुकसानीची पातळी ओंलाडल्यास, खालीलपैकी कोणत्याही एका रासायनिक कीटकनाशकाची प्रति लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

- अझाडिरेक्टीन (३०० पीपीएम) ५ मिलि

- क्विनॉलफॉस (२५ ईसी) २.८ मिलि

- इमामेक्टीन बेन्झोएट (५ एसजी) ०.४५ ग्रॅम

- क्लोरॲन्ट्रानिलीप्रोल (१८.५ एससी) ०.३ मिलि

- फ्ल्युबेन्डायअमाइड (३९.३५ एससी) ०.२ मिलि

- इन्डाक्साकार्ब (१४.५ एससी) ०.८ मिलि

- स्पिनोसड (४५ एससी) ०.२ मिलि

(लेबलक्लेम आहेत.)

शेंगा पोखरणाऱ्या किडींच्या योग्य नियंत्रणासाठी वरील कीटकनाशकांची कळी अवस्था, ५० टक्के फुलोरावस्था व त्यानंतर १५ दिवसांनी अशी तीन वेळा फवारणी केल्यास उत्तम परिणाम मिळतात.

- डॉ. कृष्णा अंभुरे, ८८३०७५०३९८

(विषय विशेषज्ञ, पीक संरक्षण, कृषी विज्ञान केंद्र, सगरोळी, जि. नांदेड)