स्वाती पाटील

अरुणिमा सिन्हा हे नाव आपल्या देशातील प्रत्येक कणखर आणि ध्येयवादी महिलेसाठी प्रेरणादायी आहे. तिच्या जीवनाची कथा कठीण प्रसंगांवर मात करून यशाचे शिखर गाठण्याची एक प्रेरक गाथा आहे. भारतीय पर्वतारोहक आणि राष्ट्रीय स्तरावर खेळाडू असलेल्या अरुणिमा सिन्हाने एका अपघातात एक पाय गमावूनही जगातील सर्वांत उंच शिखर माउंट एव्हरेस्ट सर केले. तिच्या धाडसाने आणि आत्मविश्‍वासाने ती सर्वांसाठी एक आदर्श बनली आहे.

अरुणिमा सिन्हा यांचा जन्म २० जुलै १९८८ रोजी उत्तर प्रदेशातील आंबेडकरनगर येथे झाला. तिचे वडील भारतीय सैन्यात होते आणि आई शिक्षिका होती. लहानपणापासूनच अरुणिमाला खेळाची आवड होती. ती राष्ट्रीय स्तरावरील व्हॉलिबॉल खेळाडू होती आणि तिचे स्वप्न भारताचे प्रतिनिधित्व करणे हे होते. २०११ मध्ये अरुणिमा लखनौ येथून दिल्लीला जाणाऱ्या ट्रेनने प्रवास करत होती.

त्या दरम्यान काही चोरांनी तिच्यावर हल्ला केला आणि तिच्या मौल्यवान वस्तू हिसकावण्याचा प्रयत्न केला. विरोध करत असताना, अरुणिमाला ट्रेनमधून खाली फेकले गेले. दुर्दैवाने, ती समांतर रेल्वे रुळांवर पडली आणि एका विरुद्ध दिशेने येणाऱ्या ट्रेनखाली तिचा एक पाय चिरडला गेला.

हा अपघात तिच्या शारीरिक आणि मानसिक सहनशक्तीची कसोटी घेणारा ठरला. तिच्यावर तातडीने रुग्णालयात उपचार केले गेले, परंतु तिला पाय गमवावा लागला. या घटनेनंतर बहुतेक लोक निराश झाले असते, परंतु अरुणिमाने आपल्या जीवनाची नवी दिशा ठरवली. अपघातानंतरही ती मानसिकदृष्ट्या खंबीर राहिली आणि जगातील सर्वांत उंच शिखर सर करण्याचे स्वप्न पाहिले.

भारतात अपंग महिलांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागते. शारीरिक अडचणींव्यतिरिक्त त्यांना शिक्षण, रोजगार, आणि आरोग्याच्या सुविधा मिळविण्यात अडथळे येतात. अपंगत्वामुळे सामाजिक भेदभाव आणि पूर्वग्रहाचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे त्यांचा आत्मविश्‍वास कमी होतो. कौटुंबिक आणि सामाजिक स्तरावर त्यांना कमी लेखले जाते, परिणामी, स्वावलंबनाची आणि व्यक्तिमत्त्व विकासाची संधी मर्यादित राहते.

याशिवाय, शारीरिक आणि मानसिक अत्याचाराची शक्यता अधिक असते. सार्वजनिक ठिकाणी प्रवेशयोग्यता नसणे, आवश्यक तंत्रज्ञानाची कमतरता, आणि सरकारी योजनांचा अपुरा लाभ यामुळे त्यांची स्थिती अधिक कठीण होते. परंतु अरुणिमा खचली नाही. हरली नाही.

अपघातानंतर अरुणिमाने केवळ आपल्या वैयक्तिक पुनर्वसनावर लक्ष केंद्रित केले नाही, तर तिने नवीन स्वप्न पाहायला सुरुवात केली - माउंट एव्हरेस्ट सर करण्याचे! अनेक शारीरिक आणि मानसिक अडचणींवर मात करत तिने २०१२ मध्ये जमशेदपूर येथील टाटा स्टील अॅडव्हेंचर फाउंडेशनच्या बछेंद्री पाल यांच्या मार्गदर्शनाखाली पर्वतारोहणाचे प्रशिक्षण घेतले. बछेंद्री पाल या भारताच्या पहिल्या महिला पर्वतारोही आहेत ज्यांनी एव्हरेस्ट सर केले आहे, आणि त्यांनी अरुणिमाला तिच्या ध्येयासाठी प्रेरित केले.

अखेर २१ मे २०१३ रोजी अरुणिमा सिन्हा हिने कृत्रिम पायाच्या साह्याने माउंट एव्हरेस्ट सर केले. हे साध्य करण्यासाठी तिला प्रचंड शारीरिक कष्ट आणि मानसिक बलाढ्यतेची गरज होती. तिच्या या यशामुळे ती जगातील पहिली अपंग महिला ठरली, जिने एव्हरेस्ट सर केले आहे. अरुणिमाच्या या कामगिरीने केवळ भारतातील नव्हे, तर संपूर्ण जगभरात कौतुकाची लाट उसळली. अरुणिमा केवळ एव्हरेस्टपर्यंतच थांबली नाही, तर तिने सात खंडांच्या सात सर्वोच्च शिखरांवर (सेव्हन समिट्स) चढाई करण्याचे ध्येय ठरवले. ती एकामागून एक शिखर सर करत गेली - आफ्रिकेतील किलीमांजारो, युरोपमधील एल्ब्रूस, दक्षिण अमेरिकेतील अकोंकागुआ आणि इतर शिखरे.

शारीरिक अडचणींवर मात करणे हे तिचे केवळ वैयक्तिक विजय नव्हते, तर तिने आपल्या प्रेरणादायी यशातून अपंगत्व असलेल्या व्यक्तींना आत्मविश्‍वास दिला. तिने ‘अरुणिमा फाउंडेशन’ या सामाजिक संस्थेची स्थापना केली, जी दिव्यांग व्यक्तींना प्रेरित करणे आणि त्यांना स्वावलंबी बनवणे या उद्दिष्टांसाठी कार्य करते. अरुणिमाच्या ध्यैर्यपूर्ण यशामुळे तिला अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय सन्मान मिळाले आहेत.

२०१५ मध्ये भारत सरकारने तिला ‘पद्मश्री’ या चौथ्या क्रमांकाच्या नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले. तिला विविध संस्थांनी आणि सरकारांनी पुरस्कार देऊन गौरविले आहे. तिच्या यशस्वी जीवनकथेला तिच्या ‘बॉर्न अगेन ऑन द माउंटेन’ या आत्मचरित्रातही स्थान मिळाले आहे, ज्यामध्ये तिने आपली जीवनयात्रा, संघर्ष आणि विजयाचे क्षण कथन केले आहेत.

अरुणिमा सिन्हा यांचे जीवन हे प्रत्येकासाठी एक प्रेरणास्थान आहे. तिच्या संघर्षमय जीवनातून आपण शिकू शकतो की परिस्थिती कितीही कठीण असली तरीही जर मनापासून ध्येय गाठण्याची इच्छा असेल, तर कोणतेही आव्हान आपल्याला रोखू शकत नाही. तिच्या साहसाने ती जगभरातील लाखो लोकांसाठी प्रेरणा ठरली आहे. अरुणिमाच्या कर्तृत्वाने सिद्ध केले आहे की, अपंगत्व हे केवळ शारीरिक असते, परंतु मानसिक दृढता आणि आत्मविश्‍वासाने जगातील कोणतेही शिखर गाठता येते.

अरुणिमा सिन्हा - एक नाव, एक प्रेरणा!