डॉ. प्रशांत म्हसे, डॉ. प्रशांत पवार
Artificial Intelligence in Animal Husbandry: कृत्रिम बुद्धिमत्ता (आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स) म्हणजे सामान्यत: मानवी बुद्धिमत्तेची आवश्यकता असलेली कार्ये करण्यास सक्षम संगणक प्रणालींचा विकास. यामध्ये भाषा ओळखणे, निर्णय घेणे, नमुने ओळखणे आणि समस्या सोडविणे समाविष्ट आहे. या तंत्रामध्ये मशीन लर्निंग, डीप लर्निंग आणि नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसिंग (एनएलपी) यासह विविध तंत्रज्ञानाचा समावेश आहे.
इंटरनेट ऑफ थिंग्ज (आयओटी) म्हणजे एकमेकांशी जोडलेले यंत्रणांचे जाळे, जे इंटरनेटद्वारे एकमेकांशी संवाद साधतात आणि माहिती सामायिक करतात. सेन्सर, सॉफ्टवेअर आणि इतर तंत्रज्ञानाने सुसज्ज असलेली ही उपकरणे विविध कार्ये करण्यासाठी, प्रक्रिया स्वयंचलित करण्यासाठी आणि प्रत्यक्ष माहिती गोळा करतात, या माहितीची देवाणघेवाण करतात.
कार्यक्षमता, उत्पादकता आणि सुविधा वाढविण्यासाठी कृषी, आरोग्यसेवा, वाहतूक आणि स्मार्ट होमसह असंख्य क्षेत्रांमध्ये ‘आयओटी’ तंत्रज्ञानाचा वापर होत आहे. पशुधनाच्या संदर्भात, आयओटी उपकरणे जनावरांच्या आरोग्यावर लक्ष ठेवू शकतात, आहार आणि हालचालींच्या पद्धतींच्या नमुन्यांचा मागोवा घेऊ शकतात आणि पर्यावरणीय परिस्थितीचा आढावा घेऊन जनावरांना व्यवस्थापित करू शकतात. हे सर्व उत्तम व्यवस्थापन आणि प्राणी कल्याणास हातभार लावतात.
कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि ‘आयओटी’ चे महत्त्व
सेन्सर्स आजाराची सुरुवातीची लक्षणे शोधण्यासाठी महत्त्वपूर्ण बदल, क्रिया, हालचालीतील सूक्ष्म बदल आणि वर्तनातील बदल इत्यादी निरीक्षणाची माहितीची नोंद आणि देवाणघेवाण करते.
जनावरांच्या गोठ्यातील तापमान, आर्द्रता आणि इतर पर्यावरणीय घटकांचे निरीक्षण करून इष्टतम राहणीमानाची स्थिती सुनिश्चित करते.
संभाव्य आरोग्याच्या समस्यांचा अंदाज घेण्यासाठी आणि खाद्य, चारा, पाणी यांचे वेळापत्रक अनुकूल करण्यासाठी एआय तंत्रज्ञान माहितीचे विश्लेषण करते.
चारा खाद्य आणि पाणी पुरवठ्यासारख्या कामांचे सुदूर नियंत्रण (रिमोट कंट्रोल) आणि स्वयंचलन करते.
संकलित माहितीच्या आधारे जनावरांची वैयक्तिक काळजी घेतली जाते.
सतत देखरेखीद्वारे आजारांचे लवकर निदान व प्रतिबंध करते.
उत्पादकता वाढविण्यासाठी सुधारित सिंचन, पोषक चारा नियोजन, चारा उत्पादन व खाद्यावरचा खर्च कमी करते.
कचरा कमी करून आणि संसाधनांचा वापर सुधारून शाश्वत पशुपालनास प्रोत्साहन देते.
संकलित माहितीची गोपनीयता आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करते.
हे तंत्रज्ञान पारंपारिक शेती पद्धतींमध्ये बदल करत आहे, पशुधन व्यवस्थापन अधिक कार्यक्षम आणि शाश्वत बनवत आहे. एआय आणि आयओटी पशुधन व्यवस्थापनात, विशेषत: आरोग्य देखरेख आणि माज निरीक्षणामध्ये क्रांती घडवत आहेत.
आरोग्य देखभाल
सेन्सर आणि परिधान करण्यायोग्य आयओटी उपकरणे महत्त्वपूर्ण लक्षणे, क्रिया पातळीतील चढ उतार आणि पर्यावरणीय परिस्थितीवर तत्काळ वास्तविक माहिती गोळा करते.
एआय अल्गोरिदम (एखादे कार्य पार पाडण्यासाठी किंवा समस्या सोडवण्यासाठी) आजाराची प्रारंभिक लक्षणे शोधण्यासाठी या संकलित माहितीचे विश्लेषण करते, ज्यामुळे त्वरित उपाययोजना होऊ शकते.
स्वयंचलित प्रणाली जनावरांचे राहणीमान इष्टतम राखण्यासाठी तापमान, आर्द्रता आणि इतर घटकांचे निरीक्षण करून उपाययोजना करते.
सेन्सर वर्तनातील तणावासदृश बदलांचा मागोवा घेतात, जसे की एकूण हालचाल वाढणे किंवा क्रियाशीलता / अस्वस्थता वाढणे.
जुनी माहिती आणि वास्तविक निरीक्षणांच्या आधारे एआय तंत्रज्ञान प्रजननासाठी सर्वोत्तम वेळेचा अंदाज लावते.
शेतकऱ्यांना त्यांच्या यंत्रणेवर माहिती प्राप्त होते, ज्यामुळे वेळेवर आणि अचूक प्रजनन हस्तक्षेप सुनिश्चित होतो. हे तंत्रज्ञान केवळ जनावरांचे आरोग्य सुधारणा, उत्पादकता आणि गोठ्याची कार्यक्षमता देखील वाढवते.
एआय, आयओटी उपकरणे
जीपीएस ट्रॅकर्स
जनावरांचे स्थान आणि हालचालींवर लक्ष ठेवण्यास मदत होते. सतत निर्धारित क्षेत्रात राहतील याची खात्री करतात. चरण्याच्या पद्धतींबद्दल माहिती गोळा करतात.
हेल्थ सेन्सर
वियरेबल (परिधान) सेन्सर हृदय गती, तापमान आणि क्रिया हालचाल पातळी यासारख्या महत्त्वपूर्ण लक्षणातील बदल मोजू शकतात. हे आजारांचे लवकर निदान करण्यास आणि एकंदर आरोग्यावर लक्ष ठेवण्यास मदत करते.
पर्यावरणीय सेन्सर
हे सेन्सर जनावरांच्या गोठ्यातील हवेची गुणवत्ता, आर्द्रता आणि तापमानाचा मागोवा घेतात, त्यानुसार वेळोवेळी इष्टतम राहणीमानाची खात्री करतात.
स्वयंचलित चारा फीडर
आयओटी-सक्षम फीडर आहाराच्या वेळापत्रकाचे नियमन आणि देखरेख करतात. जनावरांना योग्य वेळी योग्य प्रमाणात खाद्य मिळेल याची खात्री करतात.
जल व्यवस्थापन प्रणाली
या प्रणाली स्वच्छ पाण्याचा सतत पुरवठा, पाण्याची पातळी आणि गुणवत्तेचे निरीक्षण सुनिश्चित करतात.
ईस्ट्रस डिटेक्शन (माज कालावधी) यंत्रणा
हे उपकरण जनावरांसाठी इष्टतम प्रजनन वेळ शोधण्यास मदत करतात.
निरीक्षण कॅमेरा
कॅमेरा जनावरांच्या वर्तनावर लक्ष ठेवतात. कोणतीही असामान्य क्रिया शोधू शकतात, त्यांच्या आरोग्याबद्दल माहिती प्रदान करतात. ही उपकरणे वापरात आणल्यास आपल्या पशुधन व्यवस्थापनाची कार्यक्षमता आणि उत्पादकता लक्षणीय रित्या सुधारू शकते. भारतातील पशुधन व्यवस्थापनासाठी आयओटी उपकरणांच्या किमती उपकरणांचा प्रकार आणि वैशिष्ट्यांवर आधारित असू शकते.
‘आयओटी’ वापरण्याचे टप्पे
जेथे एआय आणि आयओटी तंत्रज्ञान सर्वात जास्त प्रभाव टाकू शकते, अशी विशिष्ट आव्हाने आणि क्षेत्रे ओळखा. जसे की आरोग्य देखरेख, आहार किंवा पर्यावरणीय नियंत्रण.
पशुधन व्यवस्थापनासाठी अनुकूल एआय आणि आयओटी उपाय शोधा. यामध्ये विविध उपकरणे, उत्पादने आणि सेवा उपलब्ध आहेत. आपल्या गरजा पूर्ण करणारी प्रणाली शोधणे महत्त्वाचे आहे.
योग्य सेन्सर, वियरेबल डिव्हाइस आणि सॉफ्टवेअर प्लॅटफॉर्म निवडा. आपल्या विद्यमान पद्धतीशी सुसंगत आहेत आणि उपलब्ध डेटा सहज हाताळू शकतात, याची खात्री करावी.
सेन्सर आणि उपकरणे आपले पशुधन आणि त्यांच्या वातावरणामध्ये ठेवा. यात परिधान करण्यायोग्य मॉनिटर, पर्यावरणीय सेन्सर आणि स्वयंचलित फीडिंग सिस्टमचा समावेश असू शकतो.
आपले डिव्हाइस एकमेकांशी आणि मध्यवर्ती
प्रणालीशी योग्य पद्धतीने संवाद साधू शकतात, याची खात्री करा. यामध्ये स्थानिक नेटवर्क स्थापित करावे किंवा क्लाउड-आधारित प्लॅटफॉर्म वापरणे समाविष्ट असते.
आपल्या आयओटी डिव्हाइसद्वारे गोळा केलेल्या माहितीवर प्रक्रिया करण्यासाठी एआय अल्गोरिदम वापरावे. हे जनावराचे आरोग्य, वर्तन आणि पर्यावरणीय परिस्थितीबद्दल सखोल माहिती देईल.
आहार देणे, पाणी देणे आणि आरोग्याबाबत माहिती स्वयंचलित करण्यासाठी हे कार्यक्षमता सुधारू शकते आणि श्रम खर्च कमी करू शकते.
एआय आणि आयओटी सिस्टमच्या कार्यक्षमतेवर सतत लक्ष ठेवा. त्यांची परिणामकारकता जास्तीत जास्त मिळविण्यासाठी आवश्यकतेनुसार नियोजन करावे.
नवीन तंत्रज्ञान कसे वापरावे आणि त्याद्वारे जमा झालेल्या माहितीचा अर्थ कसा लावावा याबद्दल आपल्या कर्मचाऱ्यांना प्रशिक्षित केले आहे याची खात्री करा. यामुळे त्यांना माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास आणि वेळेवर कार्यवाही करण्यास मदत होईल.
आपल्या कामकाजावर एआय आणि आयओटीच्या प्रभावाचे नियमितपणे मूल्यांकन करावे. सुधारणेची क्षेत्रे शोधा आणि आवश्यकतेनुसार नवीन तंत्रज्ञान अद्ययावत करण्याचा किंवा जोडण्याचा विचार करावा.
तंत्रज्ञानाचा वापर
पशुधन व्यवस्थापनात एआय आणि आयओटी तंत्रज्ञान वापरताना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो.आयओटी सिस्टम आणि एआय पायाभूत सुविधा स्थापित करणे महाग असू शकते. यात सेन्सर, यंत्रणा, सॉफ्टवेअर आणि कनेक्टिव्हिटीच्या किमतीचा समावेश आहे.
आयटी यंत्रणा प्रभावीपणे कार्य करण्यासाठी विश्वसनीय इंटरनेट सेवा महत्त्वपूर्ण आहे. ग्रामीण भागात कनेक्टिव्हिटी ची अडचण असू शकते.
आयओटी यंत्रणेद्वारे मोठ्या प्रमाणात गोळा केलेली माहिती हाताळणे आणि विश्लेषण करणे गुंतागुंतीचे असू शकते. माहिती कार्यक्षमतेने साठविण्यासाठी, प्रक्रिया करण्यासाठी आणि त्याचा अर्थ लावण्यासाठी शेतकऱ्यांना मदतीची, यंत्रणेची आवश्यकता असते.
गोळा केलेल्या डेटाची सुरक्षा आणि गोपनीयता सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे. शेतकऱ्यांनी संवेदनशील माहितीचे सायबर धोक्यांपासून संरक्षण करावे लागेल.
नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्यासाठी वेळ आणि प्रशिक्षणाची आवश्यकता असते. पशुपालक आणि त्यांच्या कर्मचाऱ्यांनी या प्रणालींचा प्रभावी करावा.
- डॉ. प्रशांत म्हसे, ९०११४११०६६
(क्रांतिसिंह नाना पाटील पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, शिरवळ, जि. सातारा)
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.