Livestock Census : अचूक पशुगणना, निश्‍चित धोरण

Livestock Data : राज्यात सप्टेंबर ते डिसेंबर २०२४ च्या दरम्यान पशुगणनेला सुरुवात होत आहे. पशुगणना ही देश किंवा प्रदेशातील पशुधन आणि कुक्कुटपालन यांची संपूर्ण गणना असते. पशुगणना नियमित अंतराने दर पाच वर्षांनी केली जाते. हा उपलब्ध डाटा पशुसंवर्धन विभागात धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी आणि विकासाचा मागोवा घेण्यासाठी वापरला जातो. १९१९-२० पासून देशात तसेच आपल्या राज्यात पशुगणना सुरू झाली.

परंतु कोविडमुळे दोन वर्षे पशुगणना पुढे ढकलली गेल्यामुळे आता सप्टेंबर २०२४ मध्ये २१ वी पशुगणना सुरू होत आहे. पशुगणना ही स्वतंत्रपणे प्रगणक नेमून केली जाते. त्यांना प्रशिक्षण दिले जाते. तरी पशुगणनेत अनेक चुका घडण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. अनेक वेळा जनावरांच्या प्रजाती ओळखण्यात चुका होतात. त्यामुळे पशुधनाची नेमकी संख्या कळत नाही. २१ व्या पशुगणनेची सुरुवात देखील नियोजनबद्ध करण्यात आली आहे.

त्यासाठी स्वतंत्र असा कालबद्ध कार्यक्रम आखण्यात आला आहे. राज्यात प्रत्यक्ष पशुगणना झाल्यानंतर जानेवारी २५ मध्ये सर्व राज्यांशी चर्चा करून आकडेवारीबाबत आढावा घेण्यात येणार आहे आणि मग फेब्रुवारी ते मार्च २०२५ मध्ये सर्व महत्त्वपूर्ण आकडेवारी जाहीर करण्याचे निश्‍चित केले आहे. हे सर्व काम ऑनलाइन पद्धतीने कागद विरहीत होणार आहे.

या सर्व पशुगणनेतून राज्यातील निश्‍चित पशुधनाची व कुक्कुटपालनांची आकडेवारी समोर येणार आहे. सोबत त्यांच्या प्रजाती व जातींची माहिती उपलब्ध होणार आहे. अनेक कुटुंबाच्या उत्पन्नाचे साधन हे पशुधन आणि पशुसंवर्धनाच्या माध्यमातून होत असते. प्राणिजन्य उत्पादने अंडी, दूध आणि मांस यातून सकस आहार त्याचबरोबर याद्वारे उद्योजकता विकास व रोजगार निर्मिती होणार आहे.

पशुगणनेमुळे अनेक पशू रोगांचे नियंत्रण करणे सोपे होईल. पशुधनाचे उत्पादन कळल्यामुळे त्याबाबतीत निश्‍चित धोरण देखील आखता येईल. आयात निर्यात ठरवता येईल. या माध्यमातून भूमिहीन, शेतमजूर यांच्यासाठी वेगवेगळ्या योजना देखील आखण्यास मदत होणार आहे. या माध्यमातून समोर होणारी आकडेवारी पशुसंवर्धन विभागासह देशातील अनेक मंत्री कार्यालयांना आपापल्या योजना सादर करण्यासाठी उपयोगी होणार आहे.

सर्व संबंधितांनी यासाठी पूर्ण योगदान देऊन निश्‍चित आकडेवारी समोर येईल यासाठी प्रयत्न करणे आवश्यक आहे. प्रगणकांचे प्रशिक्षण कळीचा मुद्दा आहे. त्यांना योग्य पद्धतीचे प्रशिक्षण आणि प्रेरणा मिळाल्यास हे काम चांगल्या पद्धतीने होऊ शकते. यासाठी आवश्यक असणारे संगणक, टॅब व इंटरनेट सुविधा व्यवस्थित पुरवाव्या लागतील.

सोबत पशुपालकांनी आपल्याकडील सर्व जनावरांची माहिती देणे आवश्यक आहे. स्थानिक स्वराज्य संस्थांचा सहभाग जर नोंदवला तर अजून या कामाला गती येऊ शकते. राज्यामध्ये अजूनही फारशी जनजागृती झालेली दिसून येत नाही. ती होणे आवश्यक आहे. यासाठी जिल्हा पशुगणना अधिकारी, प्रभारी अधिकारी त्याचबरोबर पर्यवेक्षक यांनी नियमित प्रगणकांच्या कामावर लक्ष ठेवून त्यावर नियंत्रण ठेवल्यास वस्तुनिष्ठ आकडेवारी उपलब्ध होईल.

विशेषतः शहरी भागांमध्ये नेमण्यात येणारे प्रगणक हे पशुसंवर्धनाशी संबंधित नसू शकतात. त्यामुळे त्यांना योग्य प्रशिक्षण मिळणे आवश्यक आहे. एकूणच सर्वांच्या मनात आपण एक राष्ट्रीय काम करीत आहोत, याची जाणीव करून दिल्यास निश्‍चितपणे एकविसाव्या पशुगणनेतून वस्तुनिष्ठ आकडेवारी समोर येईल. पशुधनाच्या या आकडेवारीचा वापर हा गाव पातळीपासून देशपातळीपर्यंत पूर्ण विधायक कामासाठी होऊन सर्वांची आर्थिक, सामाजिक उन्नती होण्यासाठी मदत होईल.