डॉ. सचितानंद साखरे, डॉ. सुनील राठोड
Animal Health : जनावरांमध्ये डोळा फिरवणे, अखाद्य वस्तू खाणे, अंग घासणे, जीभ गुंडाळणे यासारख्या काही अनिष्ट सवयी दिसून येतात. शारीरिक ताण तसेच आहार, व्यवस्थापनाच्या अयोग्य नियोजनामुळे या सवयी दिसून येतात. ही लक्षणे ओळखून तातडीने व्यवस्थापनात बदल करावेत.
जनावरे अस्वस्थतेमुळे विविध ताण तणावात असतात. त्यामुळे त्यांच्या आरोग्यावर आणि दुग्धोत्पादनावर अनिष्ट परिणाम होतो. यासाठी दररोज जनावरांच्या हालचाली तसेच अयोग्य सवयींवर लक्ष ठेऊन त्यांना योग्य वातावरण आणि आहार देणे गरजेचे आहे.
डोळा फिरवणे
कोणतीही दृश्यमान वस्तू नसताना डोळे कक्षेत फिरवले जातात. सहसा ही प्रवृत्ती वासरांमध्ये दिसून येते. प्रौढ जनावरांचे डोळा फिरवणे हे वर्तन काहीवेळा तणाव, अस्वस्थता, किंवा शारीरिक समस्यांचे सूचक असू शकते.
डोळा फिरवणे हे डोळ्यांच्या दुखापती, प्रादुर्भाव, किंवा न्यूरोलॉजिकल समस्यांचे लक्षण असू शकते. वारंवार डोळा फिरवण्यामुळे डोळ्यांमध्ये थकवा येतो. अशा प्रकारच्या वर्तनामुळे डोळ्यांच्या हालचालींवर ताण येऊन दृष्टीवर परिणाम होऊ शकतो. डोळा फिरवणे हे मानसिक ताण, असुरक्षितता, किंवा अस्वस्थतेचे लक्षण असते.
उपाय
योग्य प्रशिक्षण आणि वर्तन सुधारणा करून या सवयीवर नियंत्रण मिळवता येईल.
जनावरे ताणामुळे डोळे फिरवू शकतात. त्यामुळे त्यांना शांत करण्यासाठी योग्य तंत्र शिकवण्याचे महत्त्व आहे. मसाज, आरामदायक वातावरण
आणि समर्पक आहार यामुळे ताण कमी होऊ शकतो.
जीभ गुंडाळणे
जीभ तोंडाच्या आत आणि बाहेर केली जाते. तोंडाच्या बाहेर किंवा आतमध्ये फिरवली जाते. ही स्थिती सर्व वयोगटात आणि प्रजातींमध्ये आढळते. हे सामान्यतः वासरू होण्यापूर्वी आणि नंतर घडते.
हे दोष आनुवंशिक असतात किंवा कमी कोरडा चारा खाऊ घातल्याने हा दोष दिसतो.
जीभ गुंडाळणे हे मानसिक ताण, कंटाळा, किंवा अपुरी जागा असल्याचे सूचक असते. वारंवार जीभ गुंडाळल्याने लाळेचा जास्त प्रमाणात स्राव होतो, ज्यामुळे अपचन होण्याची शक्यता असते. हे वर्तन ऊर्जेचा अनावश्यक वापर करू शकते, ज्यामुळे जनावरास थकवा येतो.
उपाय
जनावराच्या वर्तनाचे नियमित निरीक्षण करावे. यामुळे कोणत्याही अव्यक्त समस्येचे वेळेत निदान होऊ शकते.
चाटणे किंवा केस खाणे
वेगवेगळ्या गोठ्यामधून हलविलेल्या वासरांमध्ये हा दोष अधिक सामान्य आहे. वासरांना दिसेल ते अंग चाटण्याची सवय लागते, यामुळे पोटात केसांचा गठ्ठा जमा होतो आणि ते आतड्याची कार्य क्षमता कमी करते.
केस खाणे हा प्रकार जनावरांच्यासाठी एक सामान्य, नैसर्गिक वर्तणूक असू शकते. जनावरे आपले शरीर स्वच्छ ठेवण्यासाठी किंवा मानसिक तणाव कमी करण्यासाठी असे करतात. काही वेळा या वर्तणुकीचे आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतात.
केस खाणे जनावराच्या शारीरिक आणि मानसिक स्थितीला नकारात्मक रीतीने प्रभावित करू शकते. केस खाल्ल्यामुळे त्यांच्या शरीरावर जखमा होऊ शकतात.
केस खाण्यामुळे शरीरावर ओरखडे पडू शकतात, ज्यामुळे जखमेत संसर्ग होऊ शकतो. त्यांच्या शरीराला आवश्यक पोषणतत्त्वांची कमी होऊ शकते.
उपाय
योग्य आहार, मानसिक आराम, आणि वर्तन प्रशिक्षणामुळे यावर नियंत्रण ठेवता येऊ शकते.
घन वस्तू खाणे आणि चाटणे
वासरे अनेकदा त्यांच्या गोठ्याच्या भिंती किंवा वस्तूला चोखतात आणि चाटतात. अशा वर्तनामुळे अनेक शारीरिक समस्या, विषबाधा आणि इतर आरोग्याच्या समस्यांचा धोका असतो.
घनवस्तू खाणे पचनसंस्थेच्या कार्यावर नकारात्मक परिणाम करू शकते. यामुळे अन्नाचे पचन थांबू शकते, जखम होऊ शकते. यामुळे उलटी, गॅस, आणि पोटदुखी होऊ शकते.
काही घनवस्तू जसे की प्लॅस्टिक, रसायन किंवा धातू प्राण्यांसाठी विषारी असू शकतात. हे पचनसंस्थेमध्ये जाऊन विषबाधा निर्माण करू शकतात, ज्यामुळे जीवघेण्या समस्या उद्भवू शकतात.
घनवस्तू खाण्याच्या वर्तणुकीने जनावर मानसिक आणि शारीरिकदृष्ट्या अस्वस्थ होते. काच, धातू खाल्ल्यास आतड्यात किंवा पचनसंस्थेत रक्तस्राव होऊ शकतो.
उपाय
काही वेळा जनावरांच्या आहारात पोषणाची कमतरता असल्याने ते घन वस्तू खातात. प्राण्याचा आहार संतुलित आणि पोषणयुक्त असावा.
अतिरिक्त धान्याचा परिणाम
प्रौढ जनावरांनी त्यांच्या आहाराच्या गरजेपेक्षा जास्त धान्य खाल्ल्यास पचन प्रक्रियेत जास्त आम्ल तयार होतो. यामुळे रुमेन अॅसिडोसिस होऊ शकतो, हे धोकादायक आहे.
पचन संस्थेमध्ये अडथळे येऊन अपचन, गॅस्ट्रिक समस्या आणि फुगवटा होण्याचा धोका वाढतो. अति धान्य खाल्ल्याने पचन क्रियेमध्ये अडथळा येतो आणि त्यामुळे जुलाब होऊ शकतात.
धान्यामुळे शरीरात जास्त उष्मांक (कॅलरी) निर्माण होतो, ज्यामुळे जनावर जाड होण्याची शक्यता असते. शरीरात ऊर्जा जास्त असल्यामुळे ते अतिउत्साही किंवा आक्रमक होऊ शकतात. पचनासाठी लागणारा
अतिरिक्त वेळ आणि ऊर्जा यामुळे जनावर सुस्त होते.
उपाय
धान्य देण्यापूर्वी गवताची पेंडी द्यावी.
धान्य कमी कमी प्रमाणात विभाजित करुन द्यावे.
आहाराचे प्रमाण योग्य प्रमाणात ठरवून त्यांना योग्य मात्रेमध्ये धान्य द्यावे. त्यांचा आहार अधिक नियंत्रित करावा. त्यांच्या आहारात आवश्यक प्रथिन, लोह, आणि कॅल्शिअम या पोषक तत्त्वांचा समावेश करावा.
डोके घासणे
गोठ्यामध्ये जास्त काळ बंदिस्त केलेले जनावरे उन्हाळ्यात त्यांचे डोके गोठ्यातील काही भागांवर वारंवार घासतात. हे वर्तन इतर प्राण्यांच्या तुलनेत शिंग असलेल्या प्राण्यांमध्ये आणि बैलांमध्ये अधिक दिसून येते. डोके घासणे सामान्यतः आराम किंवा कधीकधी अस्वस्थता व्यक्त करण्याचा संकेत आहे.
डोके घासल्यामुळे त्वचेवर घर्षण होऊन जखमा, त्वचेवर सूज होऊ शकते. विशेषतः कानांच्या मागे किंवा डोक्याच्या इतर भागावर जर जखम झाली असेल, तर प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता वाढते.
डोक्याचा भाग, कान, किंवा गळ्याभोवती जास्त घासल्याने जखमा होतात. हे वर्तन खूप वेळा घडल्यास जनावर तणावग्रस्त किंवा चिंताग्रस्त होते.
उपाय
जनावराला शांत आणि सुरक्षित वातावरण देणे महत्त्वाचे आहे. आवाज, गोंधळ किंवा इतर बाह्य कारणांमुळे अस्वस्थ होणाऱ्या जनावरांना योग्य वातावरण तयार करावे.
लाथ मारणे
प्रौढ जनावरांनी लाथ मारणे हे वर्तन सामान्यतः अस्वस्थता, त्रास, तणाव, किंवा आक्रमकतेचे लक्षण असते.
वारंवार लाथ मारल्यामुळे पायांवर ताण येतो, ज्यामुळे सांध्यांचे दुखणे होऊ शकते.
समूहामध्ये असलेल्या इतर जनावरांना लाथेमुळे जखमा होऊ शकतात, ज्यामुळे त्यांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो. जनावरास लाथ मारण्याची सवय असेल, तर त्याचा परिणाम मानवाच्या सुरक्षेवर होऊ शकतो. लाथ मारणारे जनावर दुग्धोत्पादनासाठी किंवा कामासाठी कमी उपयोगी ठरू शकते.
उपाय
जनावर मानसिक ताण किंवा अस्वस्थतेमुळे लाथ मारते. त्यांना गोठ्यात आरामदायक आणि शांत वातावरण देणे आवश्यक आहे.
- डॉ.सचितानंद साखरे, ८२३७५१६०२७, ( लेखक पशू व्यवस्थापन तज्ज्ञ आहेत)
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.