Animal Health Management : संसर्गजन्य आजारापासून जनावरांचे संरक्षण

डॉ. गणेश निटुरे

पावसाळ्यात पशुधनाच्या निवाऱ्याची योग्य व्यवस्था करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. गोठ्याची गळती थांबविण्यासाठी ताडपत्री किंवा पडदे लावावेत आणि गोठ्याची नियमित डागडुजी करावी. मुक्त संचार गोठ्यातील मोकळ्या जागेत पावसाने साचलेल्या पाण्याचा योग्य निचरा करावा.

गोठ्यातील जमीन कोरडी ठेवण्यासाठी चुना किंवा रेतीचा वापर करावा. पाण्याचा निचरा होण्यासाठी चर खणावेत. तसेच गोठ्यात फॅनचा वापर करावा.

गोठ्याचे दर ८ ते १२ दिवसांनी पोटॅशिअम परमॅंगनेटच्या द्रावणाने निर्जंतुकीकरण करावे. गोठा हवेशीर आणि कोरडा राहील, याची काळजी घ्यावी.

पाऊस सुरू असताना जनावरांना निवाऱ्यात बांधावे. सतत पावसात भिजल्याने तसेच ओला चारा खाल्ल्याने त्यांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो.

पाण्याच्या टाक्या किंवा हौद नियमित स्वच्छ करावेत. त्यामध्ये शेवाळ साठू नये. सिमेंट टाकी असेल तर त्याला नियमितपणे चुना लावावा. पिण्याचे पाण्याचे निर्जंतुकीकरण करण्यासाठी पोटॅशिअम परमॅंगनेट (१ ग्रॅम प्रति ४ लिटर) वापरावे. पशूंना पावसाचे साचलेले पाणी पिण्यास देऊ नये, कारण यामुळे रोगजंतूंचा संसर्ग होतो.

शेण आणि मलमूत्राची विल्हेवाट लावण्यासाठी गोठ्यापासून लांब खड्डा तयार करावा. मूत्र वाहून जाण्यासाठी स्वतंत्र चर किंवा शोषखड्डा असावा.

पावसामध्ये ओल्या ठिकाणी जनावरांना विद्युत खांब, डी.पी. जवळ चरावयास सोडू नये.

चारा व्यवस्थापन

कोरडा चारा

चारा कोरड्या आणि हवेशीर ठिकाणी साठवावा. ओला किंवा बुरशीजन्य चारा, पशुखाद्य देणे टाळावे. त्यामुळे पचन बिघडते, कधी कधी विषबाधा सुद्धा होऊ शकते.

संतुलित आहार

४०० किलो वजनाच्या दुभत्या गायी किंवा म्हशीसाठी २०-२२ किलो हिरवा चारा, ४-६ किलो सुका चारा आणि ५-७ किलो पशुखाद्य द्यावे. तसेच खनिज मिश्रणांचा समावेश करावा.

विषारी वनस्पती

नवीन उगवलेल्या कोवळ्या गवतामुळे पोटफुगी किंवा विषबाधा (उदा., नायट्रेट, हायड्रोजन सायनाइड) होऊ शकते. कापणीयोग्य चाऱ्याचा आहारामध्ये वापर करावा.

पूरपरिस्थितीमध्ये करावयाचे व्यवस्थापन

पूरपरिस्थितीत पशुधनाला सुरक्षित ठिकाणी हलवावे. पूरपरिस्थिती वाटल्यास गोठ्यातील जनावरांना दावणीस बांधून ठेवू नये, त्यांना खुले सोडावे. जनावरे नैसर्गिकरीत्या पाण्यात पोहू शकतात. अतिवृष्टीचा इशारा असल्यास जनावरे विशेषतः नदीपात्राजवळ चरण्यास शक्यतो सोडू नये.

मृत जनावरांची विल्हेवाट लावताना ती जागा पाण्याचा स्रोत, सार्वजनिक ठिकाणापासून दूर व संरक्षित असावी. तेथे या संबंधीच्या आवश्यक माहितीचा फलक असावा. याबाबतीत स्थानिक प्रशासनाच्या निर्देशांचे पालन करावे.

आरोग्य व्यवस्थापन

लसीकरण : मोठ्या जनावरांमध्ये घटसर्प, फऱ्या तसेच शेळ्या, मेंढ्यामध्ये आंत्रविषार, पीपीआर, घटसर्प आणि प्रादुर्भाव असल्या ठिकाणी अँथ्रॅक्स यांसारख्या आजाराच्या नियंत्रणासाठी पशुवैद्यकांच्या सल्ल्याने लसीकरण करावे. रोगप्रतिकारक शक्ती निर्माण होण्यास १४ ते २० दिवस लागतात.

बाह्य परोपजीवी व जंतनाशक: गोचीड, पिसू, डास, गोमाश्‍या, लिका यांसारख्या बाह्य परजीवींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी गोठा व परिसरात गोचिडनाशकाची फवारणी करावी. गोठा परिसरात पाणी तसेच घाण साठणार नाही याची काळजी घ्यावी. नियमितपणे लहान, वासरे तसेच मोठ्या जनावरांना सुद्धा पशुवैद्यकांच्या सल्ल्याने आंतरिक परजीवींसाठी जंतनाशके द्यावीत.

नियमित तपासणी : आजारी जनावरांची तपासणी करून उपचार करावे

कासदाह प्रतिबंध : दुभत्या जनावरांच्या कासेची स्वच्छता राखण्यासाठी दूध काढण्यापूर्वी आणि नंतर पोटॅशिअम परमॅंगनेटने स्वच्छ करावी. दूध काढल्यानंतर पशूंना अर्धा तास उभे ठेवावे.

खुरांची काळजी : ओलसर जमिनीमुळे खुरांना जखमा होऊ शकतात. खुरांची छाटणी आणि जखमांवर पोटॅशिअम परमॅंगनेटने उपचार करावेत.

वासरे आणि करड्यांची काळजी : वासरे, करडे यांना हगवण, न्युमोनिया आजारापासून संरक्षणासाठी गोठा कोरडा ठेवावा.

- डॉ. गणेश निटुरे, ९९७०१२३२२०

(पशुधन विकास अधिकारी, तालुका लघू पशुवैद्यकीय सर्व चिकित्सालय, रेणापूर, जि. लातूर)