Goat Farming : शेतकरी नियोजनः शेळीपालन

शेतकरी ः सचिन शंकर तरडे

गाव ः बोपेगाव, ता. वाई, जि. सातारा.

एकूण शेळ्या ः ४५

शेळ्यांची जात ः उस्मानाबादी, बीटल

Satara : सातारा जिल्ह्यातील बोपेगाव (ता. वाई) येथील सचिन तरडे यांच्या कुटुंबाची सहा एकर शेती आहे. शेती करत पूरक व्यवसाय म्हणून त्यांनी शेळीपालन करण्याचा निर्णय घेतला. मागील चार वर्षांपासून ते शेतीपूरक व्यवसाय म्हणून शेळीपालन करत आहेत.

व्यवसायास सुरवात करण्यापूर्वी त्यांनी शेळ्यांच्या विविध जाती आणि शेळीपालनातील सर्व बाबींचा सखोल अभ्यास केला. त्यातून उस्मानाबादी जातीच्या शेळ्यांचे संगोपन आणि अर्थशास्त्र योग्य वाटल्यामुळे या शेळ्यांची निवड केली.

एका शेळीपासून अगदी साध्या पद्धतीने व्यवसायाची सुरवात केली. शेतात घर असल्याने घराशेजारीच कमी खर्चात ५० बाय ५० फूट आकाराचे पत्र्याचे शेड उभे केले.

या गोठ्यात एका शेळीपासून तयार झालेल्या शेळ्यांचे संगोपन करत पुढे टप्प्याटप्प्याने शेळ्यांची संख्या वाढवत नेली. या व्यवसायास वडील शंकर, बंधू दत्तात्रेय, वहिनी सारीका आणि पत्नी अश्विनी यांची मोठी मदत होत असल्याचे सचिन सांगतात.

गोठा व्यवस्थापन ः

- दोन गुंठे क्षेत्रावर मुक्त संचार पद्धतीने शेळ्यांचे संगोपन केले जाते.

- सध्या शेडमध्ये लहान मोठ्या मिळून ४५ शेळ्या आणि पैदाशीकरिता १ बोकड आहे. तसेच सेजल एक व बीटल जातीच्या दोन शेळ्या आहे.

- शेडमध्ये लहान पिले, बोकड आणि मोठ्या शेळ्या अशी विभागणी केली आहे. सध्या शेडमध्ये साधारण पाच विभाग केलेले आहेत.

- शेळ्यांना मुक्त संचार करता यावा यासाठी पुरेशी जागा उपलब्ध केली आहे. शेडच्या बाजूने तारेचे कुंपण केले आहे.

व्यवस्थापनातील बाबी ः

- शेळीपालन करताना प्रत्येक बाबीचे काटेकोर नियोजन करणे आवश्‍यक असते.

- शेळ्यांच्या अपेक्षित वाढीसाठी संतुलित खाद्याचा पुरवठा करणे गरजेचे असते. त्यानुसार हिरव्या आणि सुक्या चाऱ्याचे नियोजन केले जाते.

- सुक्या चाऱ्यात कडबा, सोयाबीन भुसकट, तर ओल्या चाऱ्यामध्ये मका, सुपर नेपियर, सुबाभूळ, आंबा, चिकू, चंदन यांच्या पाल्याचा वापर केला जातो.

- फार्ममध्ये दररोज सकाळी सुरूवातीस शेळ्या बाहेर काढून स्वच्छ केली जाते. त्यानंतर मुक्त संचार शेडमध्ये शेळ्या सोडल्या जातात.

- शेळ्यांचे सर्व दूध पिलांना पिऊ दिले जाते.

- गाभण शेळ्यांचे स्वतंत्र व्यवस्थापन केले जाते. त्यांच्या खाद्य, पाणी आरोग्याची विशेष काळजी घेतली जाते.

- पिल्ले जन्मल्यानंतर त्यांना स्वच्छ केले जाते. नाळ व्यवस्थित कापून आयोडीन लावले जाते. नवजात पिल्लांची सुरवातीचे १५ दिवस विशेष काळजी घेतली जाते.

- प्रत्येक लहान पिल्लाला १५ दिवस दिवसातून तीन वेळा दूध पाजले जाते.

हवामानानुसार व्यवस्थापन ः

- ऋतुनुसार शेळ्यांच्या व्यवस्थापन पद्धतीत वेळोवेळी आवश्यकतेनुसार बदल केले जातात. जेणेकरून हवामान बदलाच्या त्यांच्यावर परिणाम होऊ नये.

- थंडीच्या काळात पिल्लांना उबदार वातावरणात ठेवले जाते. तसेच वजन आणि वय यानुसार दूध पाजले जाते.

- थंडीच्या दिवसांत शेडमध्ये थंड हवा येऊन शेळ्यांवर ताण येण्याची शक्यता असते. त्यामुळे शेळ्यांचे खाद्य खाण्याचे प्रमाण कमी होते. परिणामी अपेक्षित वजन मिळत नाही. त्यासाठी हिवाळ्यात शेड सर्व बाजूंनी बंदिस्त ठेवण्यावर भर दिला जातो. शेडमध्ये उबदार वातावरण तयार करण्यासाठी प्रयत्न केले जातात.

- उन्हाळ्याच्या दिवसांत गोठा हवेशीर राहील याची काळजी घेतली जाते. शेळ्यांच्या बैठकीसाठी बाकडी ठेवली आहेत.

आरोग्य व्यवस्थापन ः

- शेडमधील शेळ्या आणि बोकडांना वर्षभर वेगवेगळे प्रतिबंधात्मक लसीकरण केले जाते. प्रतिबंधात्मक लसीकरणामुळे शेळ्या आजारांस बळी पडण्याची प्रमाण कमी होते.

- अडीच महिन्यातून एकदा जंतनाशक दिले जाते. लसीकरण करण्याच्या एक दिवस अगोदर प्रत्येक शेळीला १० मिलि गूळ पाणी दिले जाते. आणि त्यानंतर जंतनाशकाची मात्रा दिली जाते.

- लसीकरण केल्यानंतर किमान ४ तास शेळीला कोणताही चारा दिला जात नाही.

- आजारी शेळ्या आणि पिलांचे स्वतंत्र व्यवस्थापन केले जाते. आवश्यकतेनुसार पशुवैद्यकांच्या सल्ल्याने उपचार केले जातात.

विक्री नियोजन ः

मागील चार वर्षांच्या शेळीपालनातील अनुभवातून शेळी फार्ममधील सर्व कामांचे नियोजन करणे सोपस्कर झाले आहे. फार्ममध्ये वर्षभर खरेदी विक्री सुरू राहते.

शेळ्यांची विक्री केली जात नाही, फक्त बोकडांची ग्राहकांच्या मागणीनुसार बोकडांची विक्री केली जाते. वर्षाला साधारण २२ ते २५ नगांपर्यंत विक्री होते. बोकडास प्रति किलो ४०० ते ४५० रुपये दर मिळतो. थेट विक्रीवर भर दिला जातो.

तसेच जागेवरच प्रत्यक्ष बोकड कापून तसेच नगावर विक्री केली जाते. सणांच्या काळात बोकडांना विशेष मागणी असते. त्यासाठी नियोजन करून काही बोकडांचे स्वतंत्र संगोपन केले जाते.

सचिन तरडे- ८९९९९३४१५४