Pig Rearing : वराहपालन शेड निर्जंतुकीकरणासह कोरडे राखण्यावर भर

Farmer Management :

शेतकरी नियोजन : वराहपालन

शेतकरी : तुषार शेडगे

गाव : आर्डव, ता. मावळ, जि. पुणे

एकूण वराह : ४००

एकूण शेड : ४

तुषार व नीलेश या शेडगे बंधूंनी पुणे जिल्ह्यातील आर्डव (ता. मावळ) येथे साडेपाच एकर शेतीला पूरक असा वराहपालन व्यवसाय सुरू केला आहे. सोशल मीडियाच्या माध्यमातून व्यवसायाची प्रसिद्धी करून वराह विक्रीसाठी बाजारपेठ मिळविण्यात यश मिळविले आहे.

तुषार हे पूर्णवेळ वराहपालनामध्ये लक्ष देऊन असतात. तर नीलेश शेडगे हे महाविद्यालयात शिक्षक म्हणून कार्यरत आहेत. त्यामुळे सुट्टीच्या दिवशी ते शक्य तितका वेळ वराहपालन व्यवसायात देण्याचा प्रयत्न करतात.

शेडगे बंधूकडे एकूण साडेपाच एकर शेती आहे. त्यातील दोन एकर शेती बागायती आहे. या शेतात भात, ऊस तसेच भाजीपालावर्गीय पिकांची लागवड असते. चारा लागवडीमध्ये वराहपालनातून उपलब्ध होणारा मैलाचा वापर केला जातो. त्यामुळे खतांवरील खर्चात बचत झाली असल्याचे तुषार सांगतात.

वराहपालनास सुरुवात

अर्थकारण उंचावण्यासाठी शेतीला पूरक व्यवसाय असावा या हेतूने शेडगे बंधू व्यवसायाच्या शोधात होते. त्यासाठी बऱ्याच ठिकाणी त्यांनी विविध पूरक व्यवसायांची माहिती घेतली. त्यातून गावाजवळील एक जण वराहपालन करीत असल्याची माहिती मिळाली.

त्या ठिकाणी भेट देऊन वराह संगोपन, बाजारपेठ, अर्थकारण आदी बाबींची माहिती घेतली. त्यानंतर पूर्ण विचारांती २०१३ मध्ये वराहपालन व्यवसायास सुरुवात केली. त्यासाठी अमेरिकन व्हाइट यॉर्कशायर या जातीची १० पिले आणली. हळूहळू संख्या वाढविते गेले. आज त्यांच्याकडे एकूण ४०० वराह आहेत.

वराहपालनातील महत्त्वाच्या बाबी

सुरुवातीच्या काळात वराहपालनातील काहीच अनुभव नसल्याने नुकसान झाले. मात्र हळूहळू आलेल्या अनुभवातून शिकत गेलो. बारकावे समजून घेत योग्य माहिती घेत गेलो. अमेरिकन व्हाइट यॉर्कशायर या जातीच्या वराहांचे भारतात अधिक प्रमाणात संगोपन होते. हे वराह रंगाला पांढरे असून त्यावर थोडे काळे ठिपके असतात. ही जात मिश्र प्रजननासाठी उपयुक्‍त असल्याचे तुषार शेडगे सांगतात.

शेतातच सुरू केले वराहपालन

शेतातच वराहपालनासाठी सुरुवातीला ८० बाय ३० फूट आकाराचे मोठे शेड उभे केले. शेडमध्ये लहान- मोठी मिळून सुमारे १२० वराह सामावू शकतात. टप्प्याटप्प्याने आणखी तीन शेड बांधली आहेत. वयानुसार प्रत्येक गाळ्यामध्ये वराह संख्या ठरविली जाते. आकारानुसार मोठ्या गाळ्यात ठेवले जाते.

शेडच्या अवतीभोवती वर्षभर हिरवळ राहील याची खबरदारी घेतली जाते. जेणेकरून शेडमध्ये उन्हाच्या झळा थेट पोहोचणार नाहीत. तसेच शेडमधील वातावरण, आर्द्रता राखण्यावर भर दिला जातो. पावसाळ्यात शेडमध्ये कोरडेपणा ठेवण्यावर भर दिला जातो.

स्वतः राबणे ठरले महत्त्वाचे

वराहपालनासंदर्भात लोकांकडून नकारात्मक प्रतिक्रिया आल्या तरी त्याकडे दुर्लक्ष करत व्यवसायात चिकाटी व सातत्य राखले. आज हेच वराहपालन शेतीपेक्षा अधिक उत्पन्न मिळवून देत असल्याचे शेडगे बंधू ठामपणे सांगतात.

आम्ही दोघे भाऊ स्वतः राबतो. शेडची स्वच्छता, वराहांना धुणे, आहार, आरोग्यविषयक समस्या असल्यास औषधोपचार आदी कामे आम्ही स्वतःच करतो. एकही मजूर या कामांसाठी ठेवलेला नाही. शेतातच शेड असल्याने या कामासह शेतीतील दैनंदिन कामे करून या व्यवसायाकडे लक्ष देणे शक्य होत असल्याचे शेडगे बंधू सांगतात.

विक्रीसाठी सोशल मीडियाचा वापर

वराहपालनामध्ये विक्री व्यवस्था भक्कम असणे अत्यंत महत्त्वाचे होते. हीच बाब ध्यानात घेऊन विक्रीसाठी सोशल मीडियाचा आधार घेतला. या माध्यमातून विक्रीसाठी वराहपालनाचे प्रमोशन करण्यास सुरुवात केली.

सध्या पुणे, मुंबई येथील व्यापारी थेट संपर्क करत आहेत. थेट शेडवर येऊन त्यांच्याकडून खरेदी होत आहे. वराहांची पैदास जलद होते. त्यामुळे विक्रीस ती लवकर उपलब्धही होतात. खाद्य बहुतांशी स्वतःच्या शेतातील असल्याने त्यावरील खर्च बऱ्याच अंशी कमी झाला आहे. त्यामुळे चांगले उत्पन्न हाती येते.

ऋतुनिहाय व्यवस्थापनात बदल

खाद्य म्हणून मका, सोयाबीन तसेच मिनरल मिश्रणाचा वापर केला जातो. सोबतच भाजीपालावर्गीय पिकांची शेतात लागवड करून ती खाद्य म्हणून वापरली जातात. यामुळे वराहांना पोषणमूल्ये मिळण्यास मदत होते.

परदेशी जातीच्या वराहांचे संगोपन करताना स्वच्छतेवर अधिक भर द्यावा लागतो. त्यासाठी शेडमध्ये सिमेंट क्राँक्रीट व फरशीचा वापर केला आहे. उन्हाळ्याच्या दिवसांत स्वच्छ पाण्याने धुतले जाते.

यामुळे त्यांच्या शरीराचे तापमान कमी होण्यास मदत होते. तर पावसाळ्यात कोरडे ठेवण्यावर भर दिला जातो. हिवाळ्यात थंडीपासून बचाव करण्यासाठी शेडमध्ये प्रकाशाची (लाइट) व्यवस्था केली जाते.

तुषार शेडगे ९६८९८९७३९३

नीलेश शेडगे ९६८९६०७०७०

(शब्दांकन : संदीप नवले)