Pig Rearing : वराहपालनातील संधी अन्‌ व्यवस्थापन तंत्र

डॉ. रिचा चिकनकर, डॉ. प्रेरणा घोरपडे

Pig Rearing Management : मोठे रेस्टॉरंट, हॉटेलमध्ये पोर्क आणि बेकन खाद्यपदार्थांना चांगली मागणी आहे. वराहाचे मांस सौंदर्य प्रसाधन निर्मिती आणि संशोधनासाठी वापरले जाते. पोर्कची निर्यात मोठ्या प्रमाणात होते. गोवा, पंजाब आणि पूर्वेकडील राज्यात वराह मांसाला जास्त मागणी आहे.

वराहाचे शरीरविज्ञान मानवी शरीराच्या शरीरक्रियाशास्त्रासारखेच आहे. त्यामुळे अल्कोहोल आणि इतर औषधांचा मानवामध्ये वापर करण्यापूर्वी वराहावर होणाऱ्या वाईट परिणामांचा अभ्यास केला जातो. वराहाचे मूत्रपिंड, हृदय आणि यकृत मानवामध्ये प्रत्यारोपित केले जाऊ शकते.

मानवाच्या खराब झालेल्या त्वचेवर वराहाची त्वचा प्रत्यारोपित केली जाते. त्यामुळे वराहाच्या कातडीलासुद्धा चांगली मागणी आहे. वराहाचे प्रजननाचे प्रमाण जास्त असल्याने वर्षभरात दोनदा आणि प्रत्येक प्रसूतीवेळी ८ ते १२ पिले जन्मतात. जन्माच्या वेळी पिलाचे वजन सरासरी ८०० ते १२०० ग्रॅम (सरासरी १ किलो) असते. परंतु १२ महिन्यांत त्यांचे वजन १०० किलो होते.

वराह फार्मचे व्यवस्थापन

वराहपालन सुरू करताना फार्मचा आकार आणि वराह संगोपनाकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे. यामध्ये सुधारित/ संकरित जातींची निवड, संतुलित आहाराचे नियोजन करावे. वराहपालन व्यवसायात फार्म नियोजन, वराहांची देखभाल आणि योग्य व्यवस्थापन आवश्यक आहे. फायदेशीर व्यवसायासाठी वराह फार्म यार्ड, औषधोपचार, जंतनिर्मूलन, लसीकरण इत्यादी बाबींसाठी विशेष व्यवस्था करावी.

वराहपालनाचे फायदे

वराह हे अखाद्य तसेच हॉटेल मधील टाकाऊ खाद्य पदार्थावर जगू शकते.

वराह भराभर वाढते. विपुल प्रजनन होते, मादी एकावेळी १० ते १४ पिले देते.

कमी भांडवल, कमी जागेत हा व्यवसाय करता येतो.

वराहाची विष्ठा शेतात खत म्हणून उपयुक्त असते.

खाद्य व्यवस्थापन

सर्वाधिक स्‍वस्‍त घटकांची निवड करावी, कारण ७० टक्के खर्च हा आहारावर होतो.

आहारासाठी मका, चारा, बाजरी, गहू आणि तांदूळ हे चांगल्या प्रतीचे घ्यावे.मिश्रित आहारातील सर्व धान्ये दळलेली असावीत.

सरकी पेंड, ब्लड मील, फिश मिल, बोन मिल चांगल्या गुणवत्तेचे वापरावे.

आहारात हिरव्या शेंग भाज्यांचा समावेश करावा. यामुळे अतिरिक्त जीवनसत्त्व अ देण्याची गरज भासत नाही.

आहारात जीवनसत्त्व बी १२ च्‍या जादा मात्रेची गरज आहे.

आहारात खनिजांचा पुरवठा करावा.

लगद्याच्या स्वरुपातील ओल्या अन्नापेक्षा कोरडे, कोंडा मिश्रित खाद्य जास्त सोयिस्कर असते. जर खाद्य जास्त तंतूमयुक्त असेल तर खाण्याचे प्रमाण वाढते, वजनात वाढ होते. संतुलित आहाराने अन्न वाया जाण्याचे प्रमाण कमी होते.

वाढत्या वयातील पिलांना जास्त खायला न घालणे फार महत्त्वाचे आहे. तरुण वराहाचे वजन ३५ ते ४० किलो आणि पूर्ण वाढ झालेले ५५ ते ६० किलो प्रजनन ते वाढीपर्यंत असावे.

शेडमधील नियोजन

जमीन खडबडीत असावी. नाली व्यवस्थि‍त असावी जेणेकरून पाणी बाहेर वाहून जाऊ शकेल.

शेडचे आकारमान ३ मी × २.४ मी, ३ मी × ३ मी असे सम आकाराचे किंवा थोडे मोठे खुले कप्पे असावेत. जमिनीपासून १.२-१.५ मीटर उंच भिंती असाव्यात.

शेडच्या आजूबाजूला छोटी झाडे लावावीत.

वराहांना घाम येणाऱ्या ग्रंथी कमी असतात. उन्हाळा आणि प्रजनन काळात वराहांना विहार करण्यासाठी चिखलाची गरज भासते. त्यामुळे शेडजवळ कृत्रिमरीत्या चिखल डोह (फॅरोईंग पेन) तयार करावा. त्याला योग्य नाली ठेवावी. चिखलाच्या खड्ड्याचा साधारण आकार आणि संख्या वराहांच्या आकाराप्रमाणे ठेवावी.

गाभण मादीची देखभाल

मादीचा गर्भार काळ हा १०९ ते १२० दिवस किंवा साधारण ११४ दिवसांचा असतो. माद्यांचे जंत निर्मूलन करावे. गाभण माद्या वेगळ्या कप्यात ठेवाव्यात.

प्रत्येक मादीला ३ मीटर × २ मीटर कोरडी जागा ठेवावी. मादीला फिरण्यासाठी मोकळी जागा असावी.

मादी विताना लक्ष ठेवावे. २५ ते ३० मिनिटांच्या अंतराने २ ते ३ तास संपूर्ण बाळंतपण होण्यास लागतात.

पिलांचा जन्म झाल्यावर लगेच बाजूला करावे, उबदार जागी ठेवावे. प्रत्येक पिलांस स्वच्छ करावे आणि त्यांचा श्वासोच्छ्वास उत्तम आहे की नाही हे पाहावे. नाळ ही बेंबीपासून (२ ते ४ सेंमी) दूर बांधावी. स्वच्छ निर्जंतुक आयोडीनमध्ये बुडविलेल्या ब्लेडने कापावी.

बाळंतपणानंतर पिलांना दुग्धपान करू द्यावे. दोन तासात ते स्थिरावतात. २४ तासात ते ८ ते १० वेळा दुग्धपान करतात. पहिले १ ते २ आठवडे मादी पिलांवर पाय तर देणार नाही याची काळजी घ्यावी लागते.

प्रजनन व्यवस्थापन

वाढत्या गिल्टचे वय ८ महिने

वाढत्या गिल्टचे वजन ९०-११० किलो

माज काळाचा अवधी २-५ दिवस

प्रजननाचा माज काळातील योग्य अवधी गिल्ट - पहिला दिवस

मादी दुसरा दिवस

भरवण्याची संख्या १२-१४ तासांच्या

अवधीत : २ वेळा भरवणे

माजाचा काळ १८-२४ दिवस

(सरासरी २१ दिवस)

विनिंग नंतरचा उष्णता काळ ३-१० दिवस

बीज बनण्याचा काळ ११४ ते ११७ दिवस

डॉ. रिचा चिकनकर, ७७७५८६०५८९ (पशू उत्पादन आणि व्यवस्थापन विभाग, मुंबई पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, परळ, मुंबई )