डॉ. सचिन राऊत, डॉ. शरद चेपटे
Animal Care Monsoon: झाडांवर वीज पडण्याची शक्यता अधिक असल्यामुळे झाडाखाली असलेल्या जनावरांना धोका असतो. जनावरांचे गोठे सुरक्षित असावेत. अनेकदा गोठ्यांना टीन पत्रे किंवा लोखंडी छत असते, जे विजेच्या धक्क्यांना अधिक संवेदनशील असते. म्हणूनच, अशा गोठ्यांवर वीजरोधक उपकरण (लाइटनिंग अरेस्टर) बसवणे गरजेचे आहे.
सध्या पावसामुळे वातावरण बदल जाणवत आहे. अशा वातावरणात वादळी वाऱ्यामुळे वीज पडण्याच्या घटना मोठ्या प्रमाणात आढळत आहेत. वीज पडणे ही एक नैसर्गिक घटना आहे, ज्यामध्ये ढग/वारा हालचाली आणि इतर अशांत वातावरणीय परिस्थितींमुळे निर्माण होणारे विद्युतभार एका प्रवाहकीय मार्गाने जमिनीवर उतरतात, ज्याचे प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष विनाशकारी परिणाम होतात.
याचा थेट परिणाम म्हणजे संरचना, उपकरणे किंवा मानवांमधून जाणारा उच्च प्रवाह (काही हजार किलो अँपिअरच्या श्रेणीत) आणि अप्रत्यक्ष परिणाम म्हणजे उपकरणांच्या व्होल्टेजमध्ये अगदी कमी कालावधीसाठी तात्पुरती वाढ, ज्याला लाट म्हणतात. लोकांवर वीज पडण्याचे परिणाम मोठ्या प्रमाणात नोंदवले गेले आहेत, परंतु आपल्या पशुधनाच्या बाबतीत त्याकडे दुर्लक्ष केले गेले आहे. विजेमुळे प्राण्यांना अपंगत्व येते. ज्या प्राण्यांच्या पुढच्या आणि मागच्या पायांमध्ये बरेच अंतर असते त्यांना विजेच्या दुखापतीचा धोका असतो.
विजेमुळे होणाऱ्या दुखापती (Injuries to Farm Animals caused by electricity)
वीज पडणे ही एक तात्काळ, अप्रत्याशित घटना आहे ज्यामध्ये क्षुल्लक ते प्राणघातक अशा असंख्य शारीरिक वैशिष्ट्यांचा समावेश आहे. बळींना सामान्यतः किरकोळ दुखापत, मध्यम दुखापत आणि गंभीर दुखापत आणि किरकोळ दुखापत या तीन गटांपैकी एक मानले जाते.
ज्या पीडितांना किरकोळ दुखापत झाली आहे त्यांना प्रभावित अंगात जोरदार मार लागल्याची किंवा आघात झाल्यासारखे वाटते. त्यांना वीज किंवा गडगडाट जाणवला असेल किंवा नसेलही. ते गोंधळ, स्मृतिभ्रंश, तात्पुरते बेशुद्धी, तात्पुरते बहिरेपणा किंवा अंधत्वाची तक्रार देखील करू शकतात.
पीडितांना स्नायू दुखणे, गोंधळणे किंवा स्मृतिभ्रंशाची तक्रार असू शकते जी तासनतास ते दिवस टिकते. पीडितांना कानाचा पडदा फुटण्याचा त्रास होऊ शकतो. काही बळींना क्षणिक सौम्य उच्च रक्तदाबाचा अनुभव येतो, जरी महत्त्वाची लक्षणे सामान्यतः स्थिर असतात. कायमस्वरूपी न्यूरोकॉग्निटिव्ह नुकसान होऊ शकते.
मध्यम दुखापत
ज्यांना मध्यम दुखापत झाली आहे ते गोंधळलेले, आक्रमक किंवा बेशुद्ध असू शकतात. बळींमध्ये वारंवार मोटार पक्षाघात दिसून येतो, त्वचेवर ठिपके असतात आणि नाडी क्षीण होते.
न जाणवणारे स्पंदन धमनी अस्थिरता दर्शवू शकतात, काही प्रसंगी आघातमुळे फ्रॅक्चर किंवा बोथट दुखापती देखील होऊ शकतात.
गंभीर दुखापत
ज्या पीडितांना गंभीर दुखापत झाली आहे त्यांना पहिल्यांदा तपासणी केली असता हृदयविकाराच्या झटक्याने वेंट्रिक्युलर स्टँडस्टिल किंवा फायब्रिलेशनचा त्रास होऊ शकतो.
मेंदूला थेट नुकसान होऊ शकते. विजेच्या झटक्याने थेट नुकसान झाल्यामुळे गंभीर जखमी झालेल्या रुग्णांमध्ये रोगनिदान सहसा प्रतिकूल असते, बहुतेकदा हृदय व फुफ्फुसीय पुनरुत्थान सुरू होण्यास विलंब झाल्यामुळे गुंतागुंत होते आणि परिणामी मेंदू आणि इतर अवयव प्रणालींना गंभीर इजा होते.
विजेच्या बळींमध्ये मृत्यूचे सर्वात सामान्य कारण म्हणजे कार्डिओपल्मोनरी अरेस्ट.
भाजल्याच्या जखमा
वीज पडताना मोठ्या प्रमाणात ऊर्जा तयार होते. जनावरांमध्ये भाजल्याच्या जखमा दिसून येतात. वीज पडल्यामुळे जखमी झालेल्यांमध्ये कातडीची जळजळ होते आणि मोठ्या प्रमाणात वेदना होतात.
बोथट आणि स्फोटक जखमा
विजेच्या झटक्याने बळी पडलेल्यांना विजेच्या स्फोटक शक्तीमुळे, पडून किंवा फेकल्या गेल्यामुळे थेट दुखापत होऊ शकते. कवटी, बरगडी, हातपाय आणि पाठीचा कणा फ्रॅक्चर होऊ शकतो.
क्वचितच ऊती फुटण्यासारखी दुखापत होते. त्यामुळे खोलवरच्या उतींना दुखापत होते, विशेषतः पायांमध्ये असलेल्या ऊती.
वीज पडून होणाऱ्या मृत्यूमागील कारणे
वीज ही एक अल्पकालीन क्षणिक प्रवाह आहे जी एकाच फ्लॅशमध्ये अनेक वेळा जमिनीवर येऊ शकते. जरी ते जनावर वीज पडण्याच्या जागेच्या अगदी जवळ असले तरी, त्याला प्राणघातक दुखापत होऊ शकते, ज्यामुळे बाधित जनावरांचा मृत्यू होऊ शकतो.
जेव्हा जनावर वीज कोसळण्याच्या ठिकाणाजवळ असते, तेव्हा हवेच्या अचानक विस्तारामुळे वीज वाहिनीद्वारे निर्माण होणाऱ्या शॉक वेव्हमुळे त्वचा किंवा कानाच्या पडद्याचे नुकसान होऊ शकते.
तीव्र प्रकाशामुळे जवळच्या प्राण्यांची दृष्टी खराब होऊ शकते. मोठ्या झाडांवर, मोठ्या खांबांवर किंवा लाकडी खांबांवर तंबूत असलेल्या जनावरांना वीज पडल्यास बाजूला झोत येऊ शकतो.
कधीकधी जनावरांना धातूच्या साखळ्यांनी झाडांना/धातूच्या खांबांना/धातूच्या बुंध्यांना/लाकडी बुंध्यांना बांधले जाते तेव्हा त्यांच्यामधून विद्युत प्रवाह जातो.
शरीरातील विद्युत प्रवाहामुळे व्हेंट्रिक्युलर फायब्रिलेशन (हृदयाच्या स्नायूंचे असंगत वहन), श्वसनक्रिया बंद पडणे (श्वास घेण्यास असमर्थता), मेंदू, यकृत, मूत्रपिंड इत्यादी महत्त्वाच्या अवयवांना जळजळ आणि जनावरांच्या रक्तवाहिन्यांना नुकसान होऊ शकते. रक्त वाहिन्या फाटल्यामुळे अंतर्गत रक्तस्राव, अंतर्गत अवयवांना यांत्रिक जखमा आणि रक्तस्राव होऊ शकतो. जनावराला मज्जासंस्थेचे नुकसान, हाडे तुटणे आणि ऐकणे किंवा दृष्टी कमी होणे देखील होऊ शकते. विद्युत दुखापतींमुळे कायमचे अपंगत्व किंवा मृत्यू होऊ शकतो.
उपचार
विजेमुळे भाजलेल्या जागेवर थंड पाणी टाकावे किंवा कोरफडीचा गर लावावा.
बाधित जनावराला त्वरित सुरक्षित जागेवर न्यावे.
लवकरात लवकर पशुवैद्यकास बोलवून घ्यावे अथवा नजीकच्या पशुवैद्यकीय दवाखान्यात बाधित जनावरास नेवून उपचार करून घ्यावे.
उपचार झालेल्या जनावरांचे नियमितपणे निरीक्षण करावे. त्यांना आरामदायी वातावरण द्यावे.
सुरक्षेचे उपाय
जनावरांचे गोठे सुरक्षित असणे अत्यावश्यक आहे. अनेकदा गोठ्यांना टिन पत्रे किंवा लोखंडी छत असते, जे विजेच्या धक्क्यांना अधिक संवेदनशील असते. म्हणूनच, अशा गोठ्यांवर वीजरोधक उपकरण (लायटनिंग अरेस्टर) बसवणे गरजेचे आहे. गोठ्याच्या चारही कोपऱ्यांवर वीजचालक नळ्या बसवल्यास विजेचा धक्का थेट जमिनीत उतरतो आणि जनावरांचे रक्षण होते. हे अत्यंत प्रभावी तंत्र आहे.
विजांचा कडकडाट ऐकू येताच किंवा पावसाळी वातावरण असेल, तेव्हा कोणतेही जनावर उघड्यावर, विशेषतः झाडाखाली, बांधू नये. झाडांवर वीज पडण्याची शक्यता अधिक असल्यामुळे झाडाखाली असलेल्या जनावरांना धोका होतो. शक्यतो सर्व जनावरे गोठ्यातच ठेवावीत आणि त्यांच्या खुराकाची सोयही त्याठिकाणी करावी.
गोठ्याच्या परिसरातील उंच धातूच्या वस्तू किंवा लोखंडी खांब. हे विजेचे आकर्षण बिंदू बनतात, त्यामुळे वीज पडण्याचा धोका अधिक वाढतो. असे खांब, विजेचे टॉवर्स, किंवा इतर उंच धातूच्या वस्तू शक्यतो गोठ्यापासून दूर ठेवाव्यात किंवा त्यावर वीजरोधक उपकरण बसवावे.
- डॉ. सचिन राऊत, ७५८८५७१५११
(पशू शल्य चिकित्सा व क्ष किरण शास्त्र विभाग, पशू वैद्यक व पशू विज्ञान महाविद्यालय,परभणी)
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.