माणिकराव खुळे

Weekly Weather Reviews : जानेवारी महिन्याच्या अखेरच्या आठवड्यात महाराष्ट्रातील बहुतांश भागात थंडी जाणवणार असली तरी सध्या महाराष्ट्रातील नंदुरबार, धुळे, जळगाव, नाशिक, नगर, छत्रपती संभाजीनगर, बुलडाणा, अकोला, अमरावती, नागपूर, भंडारा, गोंदिया अशा १२ जिल्ह्यातील तापमान सरासरीइतके किंवा त्यापेक्षा एक अंश अधिक असू शकते.

या ठिकाणी पहाटेचे किमान तापमान हे १२ अंश सेल्सिअस (किंवा त्यापेक्षा एखाद्या अंशाने अधिक)  तर दुपारचे कमाल तापमान २६ अंश सेल्सिअस (म्हणजे सरासरी पेक्षा २-३ अंशाने  कमी) असे राहू शकते. परिणामी, या जिल्ह्यांमध्ये पहाटेची थंडी त्यामानाने कमी वाटत असली तरी दिवसाचा उबदारपणाही कमी जाणवण्याची शक्यता आहे.

म्हणून कमाल व किमान असा दोन्ही तापमानाच्या एकत्रित परिणामातून हिवाळ्याला साजेशा थंडीचा अनुभव येऊ शकतो. जळगांव जिल्ह्यात तर पहाटेचे किमान तापमान हे १० अंश सेल्सिअस पर्यंतही घसरू शकते.

मुंबईसह कोकण व उर्वरित महाराष्ट्रातील २४ जिल्ह्यात मात्र पहाटेचे किमान तापमान हे १४ अंश सेल्सिअस, तर दुपारचे कमाल तापमान २८ ते ३० अंश सेल्सिअस (म्हणजेच दोन्ही तापमान सरासरीइतके किंवा त्यापेक्षा एखाद्या अंशाने  कमी) असू शकते. या आठवड्यादरम्यान महाराष्ट्रात थंडीच्या लाटेची शक्यता फारशी दिसत नाही.

महाराष्ट्रातील थंडी कशामुळे टिकली?

सध्या उत्तर भारतात विविध कारणांनी जरी थंडी कमी जाणवत असली तरी उत्तर भारतात समुद्रसपाटीपासून दहा ते बारा कि.मी. उंचीवर पश्चिम दिशेकडून ताशी २५० ते २८० किमी असे वेगवान वाऱ्याचे प्रवाही झोत पूर्वेकडे अजूनही वाहत आहे.

या वाऱ्यांच्या झोताच्या जाडीच्या पातळीखाली एकवटलेली संचित थंडी विनाअडथळा महाराष्ट्राकडे वाहत आहे. म्हणून तर कमी तीव्रतेची थंडी पण दीर्घ कालावधी दिवसापर्यंत अनुभवण्यास येत आहे. या वहनामुळे महाराष्ट्राला थंडीचा फायदा  होत आहे.

महाराष्ट्रात पुढील आठवड्यासाठी पावसाचा अंदाज

सध्या आय.ओ.डी. (भारत महासागरीय पाण्याच्या पृष्ठभाग उष्णतेची द्वि- ध्रुवियता) तटस्थेत आहे, तर एमजेओ (मॅडन व ज्यूलियनची हवेच्या कमी दाबाची दोलायमानता) देशाच्या महासागरीय क्षेत्राच्या बाहेर पडली आहे. त्यामुळे या आठवड्यामध्ये पावसासाठीची पूरकता कमी झाली आहे. विदर्भ वगळता उर्वरित संपूर्ण महाराष्ट्रात  पुढील  आठवड्यात गुरुवार (ता. १) पर्यंत पावसाची शक्यताही जाणवत नाही.

मात्र, विदर्भातील ११ व नांदेड एक अशा १२ जिल्ह्यात येत्या एक - दोन दिवसांत म्हणजेच बुधवार (ता. २४) पर्यंत ढगाळ वातावरण राहून तुरळक ठिकाणी अगदीच किरकोळ पावसाची शक्यता जाणवते. त्यामुळे या दरम्यान तेथील थंडी कदाचित घालवली जाईल. परंतु गुरुवार (ता. २५) पासून पुन्हा सध्या पडत असलेल्या थंडीसारखी थंडी पूर्ववत होण्याची अपेक्षा आहे.

पुढील दोन महिन्यांतील महाराष्ट्रातील वातावरणाबद्दल थोडेसे...

पुढील फेब्रुवारी व मार्च हे दोन्ही महिने गारपीट हंगामाचे असतात. तसेच वातावरणामध्ये होणाऱ्या ‘वारा खंडितता’ प्रणालीमुळे पडणाऱ्या पावसाचे असतात. मात्र त्या बाबत आताच बोलणे योग्य होणार नाही.

त्या त्या वेळी तयार होणाऱ्या वातावरणीय प्रणालींचा अंदाज लघुपल्ल्याच्या (दहा ते पंधरा दिवस) किंवा प्रत्येक महिन्याच्या परिस्थितीनुसार घेता येईल. सध्या अजूनही अधिक तीव्रतेतील ‘एल- निनो’मुळे घटनांमध्ये बदल होऊ शकतात.

या हलक्या थंडीचा शेत पिकावरील कसा परिणाम होईल?

सध्या जानेवारीतील थंडी जरा कमी भासत आहे. असे असले तरी चालू ‘एल-निनो’ व कमी पर्जन्यमानाच्या वर्षातील रब्बी हंगामातील शेतपिकांना या ‘जिवंत’ आणि सातत्यपूर्ण थंडीमुळे फायदा होत आहे. इथे जिवंत थंडी म्हणजे ग्रामीण बोलीमध्ये आपण विहिरीला ‘जिवंत पाणी’ आहे असे म्हणतो, म्हणजे  तसाच ‘माफक पण कायम’ इतकाच अर्थ घ्यावा.

विशेषतः मावासारख्या किडी, बुरशीजन्य रोग आणि तणे यापासून सुरक्षित राहण्यास मदत मिळत आहे. भाजीपाला, भरडधान्ये, शेतपिके, फळबागा, ऊस व आले या सारख्या दीर्घ कालावधीच्या पिकांना सध्याची वातावरणीय अवस्था ही एक जमेची बाजू ठरू शकते. एकूणच टंचाई वर्षातील माफक थंडीचा हा हिवाळा सध्या पिकांना संजीवनी प्राप्त करून देत असल्याचे शेतकरी समजू शकतात.

(लेखक आयएमडी येथून निवृत्त हवामान तज्ज्ञ आहेत.)