खपली गव्हाच्या सुधारित रोग प्रतिकारक जाती, योग्य तंत्राचा वापर केल्यास उत्पादन वाढविणे शक्य आहे. खपली गव्हाच्या एम.ए.सी.एस. २९७१, डीडीके १०२५,डीडीके १०२९ आणि एच. डब्लू १०९८ या अधिक उत्पादन देणाऱ्या जातींची निवड करावी. भारतामध्ये सरबती (Triticum aestivum), बन्सी (Triticum durum), व खपली (Triticum dicoccum) या तीन प्रकारच्या गव्हाची लागवड होते. त्यातील ९५ टक्के वाटा सरबती गव्हाचा असला तरी पोषकतेमुळे खपली गव्हाची मागणी वाढत आहे. बाजारपेठेमध्ये अन्य गव्हाच्या किमतीच्या तुलनेत खपलीस पन्नास टक्के अधिक दर मिळतो. महाराष्ट्रात खपली म्हणून ओळखला जाणारा हा गहू गुजरातमध्ये ‘पोपटीया’ तर कर्नाटकात ‘सांबा’ म्हणून ओळखला जातो. काहीजण याचा जोड गहू असाही उल्लेख करतात. पूर्वापार लागवडीत असलेले खपली गव्हाच्या जाती उंच वाढणाऱ्या आहेत. पाणी जास्त झाले तर त्या लोळतात. काढणीस उशीर झाला तर ओंब्या खाली तुटून पडतात. उत्पादकताही हेक्टरी २० ते २५ क्विंटल एवढी कमी आहे. खपली गव्हाच्या कमी उत्पादकतेची कारणे:
सुधारित लागवड तंत्रज्ञान ः १) खपली गव्हास रात्री थंड आणि दिवसा कोरडे हवामान लागते. फुटवे फुटण्यापासून ते ओंबी भरेपर्यंत थंडीची आवश्‍यकता असते. जास्त पावसात खपली तग धरू शकत नाही. ढगाळ हवामानात किडी- रोगांचा प्रादुर्भाव दिसून येतो. खपली गव्हास साधारण १० ते २३ अंश सेल्सिअस तापमान योग्य आहे. तापमान थोडे वाढले तरी खपली गहू ते सहन करू शकतो. तसेच पाण्याचा ताण देखील सहन करू शकते. २) खपली गहू काळ्या व कसदार जमिनीत चांगला येतो. हलक्या व चोपण जमिनीतही चांगले उत्पादन मिळते. चांगल्या निच-याची जमिनीची निवड करावी. त्यामुळे जास्त झालेले पाणी निघून जाण्यास वाव मिळतो. पीक लोळत नाही. क्षारपड जमिनीमध्ये खपली तग धरू शकते. चांगल्या उत्पादनासाठी मातीचा सामू ६ ते ८ पर्यंत असावा. पिकाच्या उपयुक्त मुळ्या ६० ते ७५ सेंमी. खोलवर जात असल्यामुळे खरिपाचे पीक निघाल्यावर जमिनीची चांगली मशागत करावी. ३) खतमात्रा ः उन्हाळ्यात शेणखत टाकले नसल्यास एकरी ४ ट्रॉली शेणखत मिसळावे. ६० किलो नत्र, ६० किलो स्फुरद, ४० किलो पालाश पेरताना द्यावे. उर्वरित अर्धे नत्र पेरणीनंतर ३० दिवसांनी खुरपणीनंतर द्यावे. वरखते देण्यापूर्वी माती परीक्षण करूनच खताचे प्रमाण निश्चित करावे. ४) बीजप्रक्रिया :बियाणे म्हणून वापरताना खपली गहू टरफलासहीत वापरला जातो. एक एकर पेरणीसाठी ४० किलो बियाणे वापरावे. टोकण पद्धतीने लागवड करण्यासाठी एकरी १६ ते २० किलो बियाणे पुरेसे होते. पेरणीपूर्वी बियाण्यास कॅप्टन किंवा थायरम बुरशीनाशकाची ३ ग्रॅम प्रतिकिलो बियाणास प्रक्रिया करावी. तर २५ ग्रॅम ॲझोटोबॅक्टर अधिक २५ ग्रॅम स्फुरद विरघळविणाऱ्या जीवाणू संवर्धकाची बीज प्रक्रिया गुळाच्या पाण्याबरोबर करावी. त्यानंतर बियाणे सावलीमध्ये वाळवून पेरणी करावी. ५) पेरणीसाठी दोन ओळींत २० सें.मी. अंतर ठेवून ट्रॅक्टरचलीत पाभरीने पेरणी करून एकसारखे बी पडेल याची दक्षता घ्यावी. शक्‍यतो पेरणी दक्षिणोत्तर तसेच ५ ते ६ सेंमी. खोल करावी, त्यामुळे उगवण चांगली होते. पेरणी उभी-आडवी अशी दोन्ही बाजूने न करता ती एकेरी करावी. म्हणजे आंतरमशागत करणे सोयीचे होते. लागवड सरी वा वाफा पद्धतीने करता येते. अधिक उत्पादन, गुणवत्तावाढीसाठी आवश्यक बाबी :
खपली गव्हाची वैशिष्टे व आरोग्य फायदे:
खपली गव्हाच्या सुधारित जाती: आघारकर संशोधन संस्था, पुणे एम.ए.सी.एस. २९७१
धारवाड कृषी विद्यापीठ, कर्नाटक १) डीडीके १०२५ ः
२) डीडीके १०२९
प्रादेशिक संशोधन केंद्र, वेलिंग्टन (निलगिरी), तामिळनाडू एच. डब्लू १०९८
खपली गव्हाचे महत्व ः
संपर्क ः डॉ. विजेंद्र बाविस्कर- ८३७४१७४७९७ (लेखक अखिल भारतीय समन्वित गहू संशोधन प्रकल्प, आघारकर संशोधन संस्था, पुणे येथे कार्यरत आहेत.
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.