रमेश जाधव

Cotton News : कॉटन असोसिएशन ऑफ इंडियाने (सीएआय) २०२३-२४ मध्ये २९५ लाख टन कापूस उत्पादन होण्याचा अंदाज जाहीर केला आहे. गेल्या १५ वर्षांतला हा नीचांक ठरेल. यंदा ‘एल निनो’चा फटका बसल्यामुळे कापसाचा उतारा घटला. गेल्या वर्षीपेक्षा उत्पादनात साडे सात टक्के घट अपेक्षित आहे. तसेच कापसाचा वापर आणि आयात वाढणार असून निर्यात किंचित घटेल,

असा सीएआयचा कयास आहे. कापसाची आयात तब्बल ७६ टक्के वाढण्याचा अंदाज आहे. दुसऱ्या बाजूला जागतिक बाजारातही कापसाची चणचण भासणार आहे. कारण अमेरिका आणि चीन या प्रमुख उत्पादक देशांमध्ये यंदा कापूस उत्पादन १२ टक्के घटण्याची शक्यता आहे. त्यामुळे जागतिक बाजारात कापसाचे दर चढे राहण्याची चिन्हे आहेत.

('ॲग्रोवन'चं व्हॉट्सअ‍ॅप चॅनल जॉईन करण्यासाठी येथे क्लिक करा)

बाजारात सध्या कापसाची आवक सुरू झाली आहे. देशातील आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील मूलभूत घटक (फंडामेंटल्स) कापसाच्या दरवाढीसाठी अनुकूल आहेत. परंतु तरीही देशातील बाजारपेठेत सध्या कापसाचे दर दबावात आहेत.

युद्ध आणि काही देशांतील तणावपूर्ण स्थितीमुळे जागतिक पातळीवर कापडाला मागणी कमी असल्याचे सांगितले जात आहे. त्यामुळे महाराष्ट्रात ऐन दिवाळीच्या तोंडावर हातमाग, यंत्रमाग व एकूणच कापड उद्योग अडचणीत आल्याच्या बातम्या येत आहेत.

त्यामध्ये काहीच तथ्य नाही, असे म्हणता येणार नाही. परंतु वस्तुस्थितीचा विपर्यास केला जात असून संपूर्ण वर्षभर कापूस व कापड उद्योगात मंदी राहणार, असे चित्र रंगवले जात आहे. त्यात मात्र तथ्य नाही. कापड उद्योगाची ही नेहमीची खोड आहे.

कापूस उत्पादन व निर्यातीसंबंधी चुकीची माहिती प्रसारित करणे, अफवांचे गुऱ्हाळ चालवणे आणि धोरणकर्त्यांना शेतकरीविरोधी निर्णय घेण्यास भाग पाडण्यासाठी दबावतंत्राचा वापर करणे ही या बाजारघटकांची नेहमीची कार्यपध्दती राहिली आहे. गेल्या दोन-तीन वर्षांचा अनुभव असा आहे, की हंगामाच्या सुरुवातीला जाणीवपूर्वक कापूस उत्पादनाचे वाढीव अंदाज जाहीर केले जातात.

हंगाम संपताना उत्पादन अपेक्षेपेक्षा खूपच कमी असल्याचे लक्षात येते आणि मग या संस्था उत्पादनाच्या अंदाजात ‘सुधारणा’ करतात. पण तोपर्यंत शेतकऱ्यांचे व्हायचे ते नुकसान होऊन गेलेले असते. त्याच्या जोडीला उद्योग तोट्यात आहेत, सुतगिरण्या बंद पडल्या, कापडाला आणि कापसाला उठाव नाही, बाजारावर मंदीचे सावट, मागील वर्षीचा जास्त भावाचा कापूस पडून अशा अफवा पसरवल्या जातात. शेतकऱ्यांचा कापूस काहीही करून कमी पैशात पदरात पाडून घेणे हाच त्यामागचा एकमेव उद्देश असतो.

बाजार घटकांच्या या खेळीला यंदा शेतकरी बळी पडत असल्याचे दिसून येत आहे. कारण सध्या कापूस सहा हजार ते साडेसात हजार रुपये क्विंटल या पातळीला विकला जात आहे. देशातील कापसाचे उत्पादन कमी होण्याची चिन्हे स्पष्ट दिसत असूनही दर दबावातच आहेत. दोन वर्षांपूर्वी शेवटच्या टप्प्यात कापसाला चांगला भाव मिळाला होता. मागच्या वर्षी मात्र उलट झाले. अनेक शेतकऱ्यांनी भाववाढीच्या अपेक्षेने माल साठवून ठेवला;

परंतु भाव पडल्याने त्यांना तोट्यात कापूस विकावा लागला. त्यामुळे यंदा शेतकऱ्यांनी मिळेल त्या भावात कापूस विकायला सुरुवात केली आहे. देशातील आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवरील परिस्थिती पाहता जानेवारीनंतर भाव पाचशे ते हजार रुपयांनी वाढण्याची शक्यता आहे.

परंतु शेतकऱ्यांनी त्याआधीच आपल्याकडील माल विकून टाकला तर दरवाढीचा फायदा त्यांच्याऐवजी व्यापाऱ्यांना होईल. शेतकऱ्यांनी शक्य असेल तर कळ काढावी; बाजारगप्पांना बळी न पडता किमतीवर लक्ष ठेऊन टप्प्याटप्प्याने माल विकणे फायदेशीर ठरेल, असा तज्ज्ञांचा सल्ला आहे.