बॅंकांकडून कर्ज घेताना तांत्रिक व आर्थिकदृष्ट्या सक्षम असा प्रकल्प अहवालासोबत विविध कागदपत्रे सादर करावी लागतात. अनेक वेळा माहितीच्या अभावामुळे कागदपत्रांची मागणी आणि पूर्तता यात बराच वेळ जाऊ शकतो. यात अनेक लोकांचे प्रकल्प अपेक्षित वेळेपेक्षा अधिक रखडू शकतात. त्यामुळे आवश्यक कागदपत्रांविषयी माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे.  बॅंकांकडून कर्ज घेताना तांत्रिक व आर्थिकदृष्ट्या सक्षम असा प्रकल्प अहवालासोबत विविध कागदपत्रे सादर करावी लागतात. अनेक वेळा माहितीच्या अभावामुळे कागदपत्रांची मागणी आणि पूर्तता यात बराच वेळ जाऊ शकतो. यात अनेक लोकांचे प्रकल्प अपेक्षित वेळेपेक्षा अधिक रखडू शकतात. त्यामुळे बँकेतील अधिकारी विनाकारण कागदपत्रे मागून आपला प्रकल्प लांबवत असल्याचा ग्रह होऊ शकतो. मात्र एक बाब आपण लक्षात घेतली पाहिजे, ती म्हणजे बॅंकेतील अधिकारी सामान्यतः आवश्यक तीच कागदपत्रे मागतात. तरुण शेतकऱ्यांचा कल पारंपरिक शेतीपेक्षा आधुनिक शेतीकडे अधिक आहे. नव्या यंत्राचा वापर करीत कृषी व कृषिपूरक व्यवसायाचा विकास करण्याची त्यांची इच्छा असते. कृषिपूरक दुग्ध व्यवसाय, कुक्कुटपालन, मत्स्यपालन, रेशीमशेती, अशा व्यवसायात नवीन संधी उपलब्ध होत आहेत. तसेच काढणीपश्‍चात कृषिमाल निर्यात, फळ प्रक्रिया, दुग्ध प्रक्रिया याकडेही लक्ष वेधले जात आहे. मात्र कोणताही व्यवसाय करायचा तर भांडवलाची आवश्यकता असते. कर्जरूपामध्ये भांडवल पुरविणाऱ्या बँका किंवा तत्सम वित्तीय संस्थांना योग्य त्या सर्व तांत्रिक व आर्थिक बाबींचा परामर्श घेतलेला प्रकल्प अहवाल सादर करावा लागतो. तांत्रिक व आर्थिकदृष्ट्या सक्षम असा प्रकल्प अहवाल असल्यास बॅंका अर्थ सहाय्याला प्राधान्य देतात. या प्रकल्पासोबत विविध कागदपत्रे सादर करावी लागतात. अनेक वेळा माहितीच्या अभावामुळे कागदपत्रांची मागणी आणि पूर्तता यात बराच वेळ जाऊ शकतो. अनेक लोकांचे प्रकल्प यामुळे अपेक्षित वेळेपेक्षा अधिक रखडू शकतात. त्यामुळे बँकेतील अधिकारी विनाकारण कागदपत्रे मागून आपला प्रकल्प लांबवत असल्याचा ग्रह होऊ शकतो. मात्र एक बाब आपण लक्षात घेतली पाहिजे, ती म्हणजे बॅंकेतील अधिकारी सामान्यतः आवश्यक तीच कागदपत्रे मागतात. साधारणतः पुढील कागदपत्रांची तयारी आपण ठेवावी. कागदपत्रांचे वर्गीकरण 

कृषी प्रकल्पासोबत जोडावयाची कागदपत्रे 

शेती विषयीची कागदपत्रे

कृषी प्रकल्पविषयक कागदपत्रे 

अन्य कागदपत्रे व साधारण होणारा खर्च 

पाण्यात पडलो की पोहायला येतेच! नेहमीचे काम उरकून सुभाष बँकेतून बाहेर पडला. त्याला समोरच चिंताग्रस्त दिनेश भेटला. सुभाषने दिनेशची सहज चौकशी केली, ‘‘काय रे, काय झाले?’’ सुभाष हा बँकेचा एक चांगला खातेदार समजला जातो. त्याने या बँकेतून कर्ज प्रकरण करूनच दुग्ध व्यवसाय उभा केला होता. उत्तम वाढवतही नेला होता. त्यामुळे गाव शिवारातील सर्व लोक त्याचे कौतुक करत. दिनेश हायसे वाटले. कारण संध्याकाळी त्याला भेटायला जाणार होताच. नुकताच बँक शाखाधिकाऱ्यांना भेटून आला होता. मांसल कोंबडीपालनाच्या व्यवसायासाठी त्यालाही कर्ज हवे होते. तो म्हणाला, “बँकेतच गेलो होतो. ब्रॉयलर पोल्ट्री करायचा विचार होता. बॅंक अधिकाऱ्यांशी बोललो, तर फारसे काही न बोलता त्यांनी माझ्या हाती कर्ज मागणी अर्ज दिला आणि ही मोठ्ठी कागदपत्रांची यादी दिली आहे. प्रकल्प अहवालासोबत सर्व कागदपत्रे जोडायला सांगितली आहेत. इतकी कागदपत्रे गोळा करायची, तर किती वेळ लागेल, खर्च होईल, याचीच काळजी वाटते.’’ त्याने सुभाषसमोर आपले मन मोकळे केले. सुभाषने ती यादी पाहिली आणि दिनेश समजावले. ‘‘ही सर्व कागदपत्रे कर्जासाठी आवश्यकच असतात. फार वेळही लागणार नाही.’’ तरीही दिनेशच्या चेहऱ्यावरचा ताण काही कमी झाल्याचे सुभाषला दिसले नाही. त्याला घेऊन सुभाष स्वतःच्या डेअरीवर गेला. यादीतील प्रत्येक कागदपत्र कोठे मिळतील, कशी गोळा करायची, हे त्याला सांगितले. तरीही दिनेशच्या मनात काही शंका होत्याच. तो म्हणाला , “ ७/१२, ८ अ, ६ ड वगैरे तलाठी कार्यालयातच मिळेल. काही कागदपत्रे माझ्याजवळही आहेत. पण शेडचे ‘ प्लॅन आणि इस्टिमेट’ कसे आणि कोठून घ्यावयाचे.’’ त्यावर सुभाषने त्याच्या ओळखीच्या इंजिनिअरचे नाव सांगितले. ‘‘माझ्याही डेअरी शेडचे प्लॅन आणि इस्टिमेट यांनीच तयार केले आहे. त्यांना भेट शेडची जागा, आकार आणि तुझ्या मनातील कल्पना त्यांना सांग. ते त्यानुसार अधिक चांगल्या प्रकारे प्लॅन आणि इस्टिमेट तयार करून देतील.’’ खरेच ज्याची धास्ती घेतली होती, ते काम आठ दिवसांत पूर्ण झाले. तलाठी, ग्रामसेवक, यंत्रे, अवजारे विक्रेते, अभियंता यांच्याकडे थोड्या फेऱ्या पडल्या, पण फारसा त्रास झाला नाही. कुक्कुटपालनासाठी कंपनीबरोबरचा करारही केला. त्याची सर्व कागदपत्रे बँकेस सादर केली. सुभाष आणि गावातील कुक्कुटपालन करणाऱ्या मित्रांची मदत झाली. ‘उगीचच घाबरून गेलो होतो, एकदा पाण्यात पडलो की पोहायला येतेच’ असे दिनेशला वाटले.