machines used for value addtion in millete 
कृषी प्रक्रिया

बाजरी मूल्यवर्धनातून वाढवा नफा

डॉ.साधना उमरीकर

बाजरीच्या पिठाचा वापर इतर पिठात मिसळून केल्यास तयार केलेल्या पदार्थांचा कुरकुरीतपणा तसेच पौष्टीकपणा वाढण्यास मदत होते. तयार होणाऱ्या पदार्थाचे मूल्यवर्धन देखील होऊन ते पौष्टिक बनतात. आपल्या आहारात विविधता आणल्यास शरीराचे योग्य प्रकारे पोषण होते. ऊर्जा, प्रथिने, कर्बोदके, खनिज द्रव्ये व जीवन सत्वे योग्य प्रमाणात शरीराला मिळाल्यास शरीर निरोगी राहते. मानवी शरीरास सर्वात जास्त उर्जा व कर्बोदके तृणधान्यापासून मिळतात. बाजरी अतिशय स्वस्त व पौष्टिक अन्नधान्य आहे. यात भरपूर प्रमाणात पोषक तत्वे आहेत.

  • आयुर्वेद शास्त्राप्रमाणे बाजरी ही उष्ण गुणांनी युक्त मानली जाते. म्हणून आहारात बाजरीचा वापर थंडीच्या काळात जास्त प्रमाणात करणे फायदेशीर ठरते.  
  • बाजरी उत्तम उर्जा स्त्रोत असून विविध प्रकारची खनिज द्रव्ये, जीवन सत्वे व लोहाने समृध्द आहे.  
  • बाजरीच्या सेवनाने रक्तातील शर्करा वाढीचा दर इतर तृणधान्याच्या मानाने कमी आहे. त्यामुळे मधुमेही व्यक्तींच्या आहारात नियमित बाजरीचा वापर करावा.  
  • बाजरीच्या सेवनाने हृदय विकार व पित्ताशयाचे विकार देखील कमी होतात. बाजरी लोहसमृद्ध असल्यामुळे बाजरीच्या सेवनाने रक्तक्षयास प्रतिबंध करण्यास मदत होते. यामुळे किशोरवयीन मुली, गर्भवती मातांच्या आहारात बाजरीचा उपयोग करणे फायदेशीर ठरतो.  
  • हिवाळ्यात बाजरीची भाकरी, लोणी, वांग्याची भाजी किंवा भरीत, उन्हाळ्यात बाजरीच्या खारोड्या, पापड्या, शेंगदाणे व कांदा तसेच नाश्त्याला गरम खिचडी खाण्याची प्रथा आहे. बाजरीच्या पिठाचा वापर इतर पिठात मिसळून केल्यास तयार केलेल्या पदार्थांचा कुरकुरीतपणा तसेच पौष्टीकपणा वाढण्यास मदत होते. तयार होणाऱ्या पदार्थाचे मूल्यवर्धन देखील होऊन ते पौष्टिक बनतात.
  • बाजरीतील पोषक तत्वे  

    पोषक तत्वे प्रमाण (प्रती १०० ग्रॅम)
    प्रथिने ११.६ ग्रॅ.
    स्निग्ध पदार्थ ५.० ग्रॅ.
    इतर खनिजे २.३ ग्रॅ.
    कर्बोदके ६७.५ ग्रॅ.
    ऊर्जा . ३६१ ग्रॅ
    कॅल्शियम ४२ मि. ग्रॅ.
    फॉस्फरस २९६ मि. ग्रॅ.
    लोह ८.० मि. ग्रॅ.
    केरोटीन १३२ म्यु जी
    पोटॅशियम ३७० मि. ग्रॅ.
    जस्त  ५ मि. ग्रॅ.
    मॅग्नेशियम १०६ मि. ग्रॅ.
    तंतुमय पदार्थ १.३ टक्के

    बाजरीचे मूल्यवर्धन   प्राथमिक प्रक्रिया:

  • या टप्प्यात पहिल्यांदा कच्चा माल साफ केला जातो. त्यानंतर बाजरी चाळून धुवून स्वच्छ वाळविली जाते. त्यानंतर प्रतवारी करून विक्रीस पाठविली जाते.
  • प्राथमिक प्रक्रियेसाठी यंत्रे डीस्टोनर:

  • या यंत्राने धान्यातील खडे, कचरा काढून धान्य साफ केले जाते.
  • डीहलर :

  • या यंत्राने धान्याचे टरफल काढले जाते. धान्याला पॉलिश केले जाते.
  • दुय्यम प्रक्रिया:

  • प्राथमिक प्रक्रिया झाल्यानंतर बाजरी अन्न म्हणून वापरण्यात येण्यासाठी त्यावर दुय्यम प्रक्रिया करतात. यापासून पीठ, भरडा, सोजी, रवा या सारख्या पदार्थांची निर्मिती केली जाते.
  • प्रक्रियेसाठीची यंत्रे पल्व्हलायझर यंत्र:

  • या यंत्राचा वापर करून धान्यापासून पीठ, रवा, भरडा तयार केला जातो.
  • फ्लोअर शिफ्टर :

  • हे यंत्र धान्याचे पीठ व रवा वेगळे करण्यासाठी वापरले जाते.
  • तिसरी प्रक्रिया  

  • तिसऱ्या टप्प्यात दुय्यम प्रक्रियेतून तयार झालेल्या बाजरीपासून विविध पदार्थ जसे की भाकरी, खारोड्या, पापड्या, खिचडी, चिवडा, लाह्या, शंकरपाळे निर्मिती केली जाते.  
  • बाजरीचे पीठ इतर पिठात मिसळून अनेक मूल्यवर्धित पदार्थ बनविले जातात. परभणी येथील गृह विज्ञान महाविद्यालयाने बाजरीचे विविध पदार्थ तयार केले आहेत.
  • संपर्क ः डॉ. साधना उमरीकर, ९४२०५३००६७ (विषय विशेषज्ञ (गृह विज्ञान), कृषी विज्ञान केंद्र, बदनापूर, जि. जालना)

    ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा

    शॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.

    Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.

    ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.

    Soybean Farmers: सोयाबीन उत्पादकांसाठी भावांतर योजना राबवा 

    Banana Price Crash: निर्यातक्षम केळीस १५ ते २० रुपये दर

    MSP Procurement: हमीभावाने १५ पासून खरेदी

    Space Farming: चंद्रावरही शेती शक्य होणार; नॅनोतंत्रज्ञानाचा वापर करून शेती करण्याचे प्रयोग सुरु

    Tractor Emission Norms: ‘ट्रेम ५’ मुळे ट्रॅक्टर होतील अधिक पर्यावरणपूरक

    SCROLL FOR NEXT