Rabi Season : महाराष्ट्रात सहसा मसाला पिकांची लागवड होत नाही. त्यामुळे बऱ्याचशा शेतकऱ्यांना आपल्याकडील वातावरणात येऊ शकतील अशा ओवा, बडीसोप, धने, काळेजीरे म्हणजेच कलौंजी या मसाला पिकांची माहिती नाही. कृषी विद्यापीठे आणि कृषी विज्ञान केंद्रांच्या प्रयत्नातून  विदर्भ, मराठवाड्यातील बरेचशे शेतकरी आता ओवा लागवडीकडे वळत आहेत. पण बडीसोप, धने, काळेजीरे या मासाला पिकांच क्षेत्र मात्र फारच कमी आहे.

ही पिके कमी पाण्यात आणि कमी कलावधीत येणारी  आहेत. यंदा पाऊस कमी असल्यामुळे कमी पाण्यात येणारी ही मसाला पिके फायदेशिर ठरु शकतात. या मसाला पिकाच्या लागवडी विषयी डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाच्या मिरची आणि भाजीपाला संशोधन केंद्राचे प्रमुख डॉ. शाम घावडे यांनी दिलेली माहिती पाहुया. 

आपल्याकडे मोनोक्रॉपींग म्हणजे दर हंगामात एकच एक पीक पद्धती रुजलेली आहे. म्हणजे खरीप हंगामात सोयाबीन, कापूस, तूर यासारखी पिके घेतली की रबी हंगामात हरभरा, गहू ही पिके घेतली जातात. त्यामुळे दरवर्षी विविध कीड, रोगाचा प्रादुर्भाव वाढतोय आणि उत्पादनातही घट येत आहे. त्यामुळे ही पीक पद्धती बदलण्याची गरज आहे. पीक पद्धती बदलताना आपल्या विभागाच्या हावामानाला अनुकूल आणि कमी पाण्यात येणाऱ्या पिकांची निवड करण गरजेच आहे.

पीक पद्धती बदलायची असेल तर हंगामी पारंपारिक पिकांपेक्षा कमी पाण्यात येणाऱ्या मसाला पिकाचा पर्याय पुढे येतो. ओवा, बडीसोप, धने, काळेजीरे ही पिके नविन असल्यामुळे या पिकांच बियाण, लागवड पद्धत आणि व्यवस्थापनाविषयी शेतकऱ्यांमध्ये जनजागृती होण्याची गरज आहे.  ही पिके मुळची गुजरात आणि राजस्थान राज्यातील आहेत. पण महाराष्ट्रात कोरडवाहू भागात जमीन चांगली असेल आणि ओलिताची सोय अत्यंत कमी असेल तर अशा भागात ही पिके अत्यंत चांगल्या प्रकारे येऊ शकतात. 

ओवा, बडीसोप, धने, काळे जीरे या पिकांची जर तुम्हाला लागवड करायची असेल तर १५ ऑक्टोबर ते १५ नोव्हेंबर या दरम्यान लागवड करावी. सगळ्यात महत्वाच म्हणजे या पिकाच बियाण कुठे मिळेल? भारत सरकारच्या राष्ट्रीय मसाला बियाणे संशोधन केंद्र, अजमेर च्या वेबसाईटच्या सीड पोर्टलवरुन तुम्ही या मसाला पिकाच बियाण मागऊ शकता.

२०० ते २५० रु. किलो दराने हे बियाणे मिळत. तसच डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाच्या मिरची आणि भाजीपाला संशोधन केंद्रातही या मसाला पिकाच्या बियाणाची विक्री केली जाते. 

धने, बडीसोप,  पिकांसाठी दोन ओळीतील अंतर २ फूट आणि दोन झाडातील अंतर दीड फूट ठेऊन टोकन पद्धतीने लागवड करावी.  एकरी २ किलो बियाणे लागते. पेरणी यंत्राद्वारे या पिकांची पेरणीही करता येते.  

या पिकाच बियाण अत्यंत लहान असतं. त्यामुळे पेरणी करताना बियाण्यामध्ये रेती किंवा गोवरीचा चुरा करुन मिसळावा. गहू लागवडी प्रमाणेच पेरणीसाठी शेत तयार करावे. या पिकांच्या बियांचे सीडकोट आणि एब्रियो खूप लहान असल्यामुळे  जमिनीतील पहिल्या २ ते ३ सेंमी पर्यंतचाच ओलावा गरजेचा असतो. त्यामुळे पेरणी जास्त खोलवर न करता दोन ते तीन सेंटीमीटर वरच करावी.  

जमिनीत पहिले दोन ते तीन सेंटीमीटर ओलावा राहण्यासाठी पेरणीपुर्वी २ ते ३ तास तुषार सिंचनाने जमीन ओलवून दुसऱ्या दिवशी लागवड करावी. तुषार सिंचनाची सोय नसेल तर पाटपाण्याने पाणी देऊन  जमिनीचा मगदूर पाहून दोन ते तीन दिवसांनी लागवड करावी. 

ही पिके मुळात कोरडवाहू क्षेत्रातील असल्यामुळे या पिकाला पाणी कमी लागत. साधारणपने या पिकांना तीन ते पाच पाण्याच्या पाळ्या द्याव्या लागतात.  रासायनिक खतांची फारशी गरज लागत नाही. जर खते द्यायचीच असतील तर सेंद्रिय खतांचा वापर करावा.  

मावा कीड आणि भुरी रोगाव्यतिरीक्त कीड, रोगांचा फारसा प्रादुर्भाव राहत नाही. ही पिके साधारणपने ११० ते १२० दिवसात काढणीस तयार होतात. अशा प्रकारे पीक फेरबदल म्हणून तुम्ही या मसाला पिकाचा विचार करु शकता.