Kharif Agriculture Sowing : खरीप पिकांच्या लागवडीमध्ये योग्य जमिनीत, योग्य वेळी, योग्य अंतरावर पेरणी करण्याबरोबरच खत व्यवस्थापन ही बाब पीक उत्पादनाच्या दृष्टीने महत्त्वाची आहे. पिकाच्या वाढीसाठी योग्य वेळी, योग्य प्रमाणात योग्य खतांची मात्रा देणे आवश्यक आहे. माती परीक्षणानुसार खते दिल्यास पीक उत्पादनात वाढ होऊन जमिनीची सुपीकता टिकून राहण्यास मदत होते.

राज्यात सोयाबीन पिकाखालील क्षेत्रात झपाट्याने वाढ होत आहे. मात्र पिकाची उत्पादकता कमी होत चालली आहे. यामागे संतुलित अन्नद्रव्ये व्यवस्थापनाचा अभाव ही एक बाब आहे. पीक उत्पादनात वाढ मिळविण्यासाठी अन्नद्रव्य व्यवस्थापनावर भर देणे अत्यंत आवश्यक आहे. त्यासाठी माती परीक्षणानुसार खतांचा संतुलित वापर करणे गरजेचे आहे. योग्य प्रमाणात खतमात्रा दिल्यास जमिनीची सुपीकता, उत्पादकता वाढते.

बाजारात विविध प्रकारची तसेच विविध अन्नद्रव्य असणारी खते उपलब्ध आहेत. परंतु त्यापैकी नेमकी कोणती खते, किती प्रमाणात द्यावयाची याबाबत शेतकऱ्यांमध्ये संभ्रमता असते. सोयाबीन पिकासाठी बाजारात उपलब्ध असणाऱ्या विविध खतांचे पर्याय आणि त्यामधून उपलब्ध खते किती प्रमाणात द्यावीत याबाबत माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे.

महत्त्वाच्या बाबी

सोयाबीन लागवडीकरिता मध्यम खोलीची, चांगला निचरा होणाऱ्या जमिनीची निवड करणे आवश्यक असते. जमिनीत सेंद्रिय कर्बाचे प्रमाण चांगले असावे.

शेवटच्या वखराच्या पाळीपूर्वी हेक्टरी २० गाड्या चांगले कुजलेले शेणखत (१० टन) जमिनीत पसरून द्यावे. पेरणीवेळी ५० किलो नत्र अधिक ७५ किलो स्फुरद अधिक ४५ किलो पालाश अधिक २० किलो गंधक प्रति हेक्टरी मात्रा द्यावी. स्फुरदची मात्रा देण्यासाठी सिंगल सुपर फॉस्फेट या खताचा वापर केला, तर अतिरिक्त गंधक देण्याची आवश्यकता नाही. परंतु गंधकरहित खतांचा (१८:१८:१०, १२:३२:१६, १०:२६:२६ डीएपी) वापर केला तर गंधक २० किलो प्रति हेक्टर प्रमाणे द्यावे.

सर्व रासायनिक खते पेरणीच्या वेळेस द्यावीत. पेरणीनंतर नत्रयुक्त खतांचा वापर माती परीक्षण अहवालानुसार करावा.

पेरणीसाठी ट्रॅक्टरचलित पेरणी व खत यंत्राचा वापर केल्यास, खते बियाण्याच्या ५ ते ७ सेंमी खालीवर पडेल अशारीतीने पेरणी करावी.

उत्पादनवाढीकरिता महत्त्वाच्या टिप्स

पिकाची फेरपालट करावी.

पेरणी वेळेवर म्हणजेच १५ जुलैपूर्वी करावी.

पेरणीपूर्वी बीजप्रक्रिया करावी. तसेच बियाण्यांची उगवणशक्ती तपासून नंतर पेरणी करावी.

पेरणीसाठी १०० टक्के शुद्ध दर्जेदार बियाणे वापरावे.

जमिनीच्या पोतानुसार पेरणीचे अंतर ठेवावे. (४५ बाय ५ सेंमी किंवा ३० बाय १५ सेंमी)

पेरणी ही उतारस आडवी पूर्व-पश्‍चिम करावी.

बियाणे ३.५ ते ४ सें.मी.पेक्षा खोल पेरू नये.

रासायनिक खताबरोबर १० किलो बोरॅक्स व २० किलो झिंक सल्फेट प्रति हेक्टर प्रमाणे द्यावे.

पेरणीनंतर नत्रयुक्त खतांचा वापर टाळावा.

पीक फुलोरावस्थेत असताना डवरणी करू नये.

शेंगा लागण्याच्या अवस्थेत १९:१९:१९, तर शेंगा भरण्याच्या अवस्थेत ०:५२:३४ या विद्राव्य खतांची १०० ग्रॅम प्रति १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.

फुलोरा व दाणे भरण्याच्या अवस्थेत पावसाचा खंड पडल्यास सिंचनाचे योग्य व्यवस्थापन करावे.

शिफारशीत खत मात्रेचे विविध पर्याय सामान्यतः पुढील प्रमाणे असू शकतात. त्यातील कोणत्याही एक पर्यायाचा वापर करावा.

अ.क्र. शिफारशीत खतमात्रा (किलो प्रति हेक्टर) खतमात्रा (गोणी प्रति हेक्टर)

१) डीएपी १६३ किलो अधिक युरिया ४६ किलो अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश ७५ किलो. डीएपी-३.५ गोण्या अधिक युरिया अधिक १ गोणी अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश १.५ गोणी

२) युरिया १०९ किलो अधिक एसएसपी ४६९ किलो अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश ७५ किलो युरिया २ गोण्या अधिक एसएसपी ९.५ गोण्या अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश १.५ गोण्या

३) १५:१५:१५ हे खत ३०० किलो अधिक एसएसपी १८८ किलो अधिक

युरिया ११ किलो १५:१५:१५ हे खत ६ गोण्या अधिक एसएसपी ४ गोण्या अधिक

युरिया ११ गोण्या

४) १०:२६:२६ हे खत १७३ किलो अधिक डीएपी ६५ किलो अधिक

युरिया -४६किलो १०:२६:२६ हे खत ३.५ गोण्या अधिक डीएपी १.५ गोणी अधिक

युरिया १ गोणी

५) १०:२६:२६ हे खत १७३ किलो अधिक एसएसपी १८८ किलो अधिक

युरिया ७१ किलो १०:२६:२६ हे खत ३.५ गोणी अधिक एसएसपी ४ गोण्या अधिक

युरिया १.५ गोणी

६) १८:१८:१० हे खत २७८ किलो अधिक एसएसपी १५६ किलो अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश २८ किलो. १८:१८:१० हे खत ५.५ गोणी अधिक एसएसपी ३ गोण्या अधिक

म्युरेट ऑफ पोटॅश अर्धी गोणी

७) १२:३२:१६ हे खत २३४ किलो अधिक एसएसपी १८८ किलो अधिक

युरिया ४८ किलो. १२:३२:१६ हे खत ५ गोणी अधिक एसएसपी ४ गोण्या अधिक

युरिया १ गोणी

राज्यातील उपपर्वतीय विभागाच्या हलक्या जमिनीमध्ये सोयाबीन पिकाच्या अधिक उत्पादनासाठी शिफारशीत खतमात्रेमधील (५० किलो नत्र, ७५ किलो स्फुरद, ४५ किलो पालाश आणि १० टन शेणखत प्रति हेक्टर) नत्राची ५० टक्के मात्रा, तर स्फुरद व पालाशची संपूर्ण मात्रा पेरणीच्या वेळी द्यावी. नत्र खताची उर्वरीत ५० टक्के मात्रा पेरणीनंतर ३५ दिवसांनी देण्याची शिफारस करण्यात येते. (टीप : वरील चौकटीमध्ये देण्यात आलेल्या युरिया गोणी ४५ किलोची, तर सर्व खतांच्या गोण्या ५० किलोच्या आहेत.)

डॉ. आदिनाथ ताकटे, ९४०४०३२३८९

(मृद शास्त्रज्ञ, एकात्मिक शेती पद्धती संशोधन प्रकल्प, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)