अरुण देशमुख

भाग - १

Sugarcane Farming : ऊस पिकासाठी अजूनही मोठ्या प्रमाणावर नेहमीच्या पाटपाणी पद्धतीने पाणी दिले जाते. शेतकरी उसाची पाण्याची गरज लक्षात न घेता ‘जास्त पाणी म्हणजे जास्त उत्पादन’ या चुकीच्या संकल्पनेने ऊस लागणीपासून ऊस तुटेपर्यंत जास्तीत जास्त पाणी पाटपाण्याने देण्याचा प्रयत्न करतात. पाण्याच्या अति वापरामुळे जमिनी समस्यायुक्त म्हणजेच खारवट आणि चोपण होऊ लागल्या आहेत. जमिनीची सुपीकता व उत्पादनक्षमता झपाट्याने कमी होऊ लागली आहे. याचाच परिणाम म्हणजे राज्याची सरासरी ऊस उत्पादकता फक्त ३२ टन प्रति एकर इतकीच आहे. जमिनीची सुपीकता आणि उत्पादन क्षमता कायमस्वरूपी टिकवून ठेवून उसाचे दर एकरी जास्तीत जास्त उत्पादन शाश्‍वत स्वरूपात घेण्यासाठी ठिबक सिंचनाचा वापर करावा.

वाढीच्या अवस्थेनुसार पाणी व्यवस्थापन

उसाच्या संपूर्ण वाढीच्या अवस्थेत मुळांशी पाणी, अन्न आणि हवा याचे संतुलित प्रमाण राखून जमीन कायमस्वरूपी वाफशावर ठेवणे उत्पादनवाढीसाठी जरुरीचे आहे. पाणी व्यवस्थापन करताना उसाच्या शरीरक्रियाशास्त्रातील खालील महत्त्वाच्या बाबी लक्षात घेणे जरुरीचे आहे.

अति पाणी हे ऊस तसेच साखरेचे उत्पादन घटवते, तर सौम्य प्रमाणात पाण्याचा ताण उत्पादन वाढविते.

फुटवे फुटण्याच्या वेळेस जर जास्त पाणी दिले तर मुळाजवळ हवेचे प्रमाण कमी होते, फुटवे कमी निघतात.

उसाची उंची तसेच कांड्याची लांबी वाढणे जरुरीचे आहे, कारण याच्यात साखर साठवली जाते, उसाचे वजन वाढते.

ऊस तोडण्याच्या अगोदर १५ ते २० दिवस पाणी देणे थांबविल्यास साखरेचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते.

उगवणीची अवस्था

सुरुवातीच्या उगवणीच्या अवस्थेमध्ये आणि कोंब स्थिर होण्याच्या कालावधीत हलके परंतु वारंवार पाणी देणे महत्त्वाचे आहे.

सुरुवातीच्या काळात जमीन फक्त ओली असणे महत्त्वाचे आहे. जमिनीत हवा खेळती असावी.

सुरुवातीच्या काळात पाण्याचा ताण असेल तर जमीन कोरडी राहते, त्यामुळे उगवण उशिरा व कमी प्रमाणात होते.

पाण्याचा जास्त प्रमाणात वापर झाल्यास आणि शेतात पाणी साचल्यास उसावरील डोळे कुजतात. उगवून आलेले कोंब मरतात, उगवणीचे प्रमाण कमी राहते. यामुळे अपेक्षित ऊस संख्या मिळत नाही.

फुटवे फुटण्याची अवस्था

जमीन वाफशावर राहील एवढेच पाणी दिल्यास, लवकर व भरपूर फुटवे फुटतात. त्यामुळे शेतात एकसारखे ऊस तयार होतात.

या अवस्थेमध्ये पाण्याचा ताण बसल्यास फुटवे कमी निघतात, आलेले फुटवे मरतात. ऊस संख्या कमी मिळाल्यामुळे उत्पादन कमी येते.

जास्त पाणी दिल्याने उसाच्या मुळांशी हवा राहत नाही, फुटवे फुटण्यावर अनिष्ट परिणाम होतो. फुटलेल्या फुटव्यांच्या वाढीवर अनिष्ट परिणाम होतो.

जोमदार वाढीची अवस्था

जोमदार वाढीच्या अवस्थेमध्ये उसास योग्य प्रमाणात पाण्याचा पुरवठा होणे अतिशय महत्त्वाचे आहे. कारण या अवस्थेमध्ये उंची, कांड्यांची लांबी व जाडी वाढत असते. याचा प्रत्यक्ष परिणाम उसाचे वजन वाढण्यावर होतो. याच अवस्थेमध्ये कांड्यामध्ये साखर साठविण्याचे कार्य सुरू असते. म्हणून हा कालावधी ऊस आणि साखर उत्पादनाच्या दृष्टीने महत्त्वाचा असतो. या कालावधीमध्ये उसाची पाण्याची गरज ही सर्वोच्च असते.

या कालावधीमध्ये उसाच्या वाढणाऱ्या कोंबाकडील भागामध्ये ओलाव्याचे प्रमाण जर ८५ टक्क्यांच्या दरम्यान असेल तर कांड्याची लांबी व जाडी वाढून उसाचे वजन झपाट्याने वाढते. या कालावधीमध्ये पाण्याचा ताण पडल्यास कांड्या एकदम आखूड पडतात, उंची खुंटते, पर्यायाने उत्पादन घटते.

पाण्याचा ताण जोमदार वाढीच्या शेवटच्या टप्प्यात पडल्यास पिकास पक्वता लवकर येते, उत्पादन घटते.

लागण पिकामध्ये पाण्याचा ताण पडल्यास, खोडवा पिकावर अनिष्ट परिणाम होतो.

पक्वतेची अवस्था

पक्वतेच्या कालवधीत पिकास थोडा पाण्याचा ताण दिल्यास उसामध्ये साखरेचे प्रमाण वाढण्यास मदत होते. या कालावधीमध्ये उसाच्या वाढणाऱ्या कोंबाकडील भागामध्ये ओलाव्याचे प्रमाण ७४ ते ७६ टक्के असावे.

पक्वतेच्या कालावधीत भरपूर पाणी दिल्यास उसाची शाकीय वाढ सुरू राहते. साखर तयार होण्याची प्रक्रिया मंदावते. पाण्याचा जास्त ताण पडल्यास वाढ खुंटते, साखर उत्पादन कमी होते.कमी पाण्यामुळे जमिनीस भेगा पडल्यास मुळांची वाढ खुंटते.

ठिबक सिंचनाचा फायदा

पिकांच्या आवश्यकतेप्रमाणे हवे तेवढेच पाणी मुळाशी दिल्यामुळे उपलब्ध पाण्याचा कार्यक्षम वापर होतो.

५० ते ५५ टक्के पाण्याची बचत होते. उपलब्ध पाण्यात ठिबकद्वारे दुप्पट ते अडीच पट क्षेत्र सिंचित करता येते.

मुळाच्या कक्षेतील अन्न, पाणी व हवा यांचे संतुलित प्रमाण पीकवाढीच्या संपूर्ण कालावधीत राखले गेल्याने ऊस उत्पादन ३० ते ३५ टक्क्यांनी वाढते.

नत्र व पालाशसाठी अनुक्रमे युरिया व पांढरे म्युरेट ऑफ पोटॅश या पाण्यात विरघळणाऱ्या खतांचा आणि स्फुरदासाठी फॉस्फोरिक आम्ल अथवा मोनो अमोनियम फॉस्फेट खताचा (१२:६१:००) वापर ठिबकद्वारे मुळाच्या कार्यक्षेत्रात केल्याने खतांच्या मात्रेत ३० ते ४० टक्के बचत होते.

तणांचा प्रादुर्भाव कमी होऊन तणनाशक, खुरपणीचा खर्च वाचतो.

जमीन सपाटीकरणाची आवश्यकता नसल्याने रान बांधणीचा खर्च वाचतो.

जमिनीची सुपीकता व उत्पादकता कायमस्वरूपी टिकवून ठेवता येते.

ठिबक सिंचनाखाली ऊस पिकाची पाण्याची गरज

पाण्याची गरज काढण्याचे सूत्र

ईटीसी = इटीओ × केसी

ईटीओ = पीई × के पॅन

जिथे,

ईटीसी = पिकाची पाण्याची गरज (मिमी /दिन)

ईटीओ = संदर्भीय बाष्पोत्सर्जन (मिमी /दिन)

केसी = पीक गुणांक (क्रॉप कोईफिशंट)

पीई = उघड्या यूएस क्लास ए पॅनमधील बाष्पीभवन (मिमी /दिन)

के पॅन = पॅन कोईफिशंट (याची किंमत सरासरी ०.८ पकडली जाते)

पीक गुणांकाची (क्रॉप कोईफिशंट) किंमत ही पिकाच्या वयोमानानुसार म्हणजे वाढीच्या अवस्थेवर अवलंबून असते. ऊस लागणीनंतर पीक गुणांकाच्या किमती खालील तक्त्यात दिल्याप्रमाणे बदलतात.

ऊस वाढीच्या अवस्थेनुसार पीक गुणांक

उसाचे वय (लागणीनंतर दिवस) पीकवाढीची अवस्था पीक गुणांक

० - ४५ लागणीपासून ते उगवणी पर्यंत ०.४

४६ - ६० उगवणीपासून ते फुटवे फुटणे ०.५ - ०.६

६१ - ९० फुटव्याचा कालावधी ०.६ - ०.८

९१ - १४० फुटवे ते कांड्या सुरू होईपर्यंत ०.८ - १.०

१४१ - ३८० जोमदार वाढीची अवस्था १.० - १.१

३८० - ४२० पक्वतेचा कालावधी ०.७५ - ०.८

- अरुण देशमुख, ९५४५४५६९०२

(उपसरव्यवस्थापक व प्रमुख, कृषी विद्या विभाग, नेटाफिम इरिगेशन इंडिया प्रा. लि., पुणे)