डॉ. मनोज माळी

Turmeric Farming Management : सध्या हळद लागवड होऊन १२० दिवसांचा कालावधी पूर्ण झाला आहे. या काळात पिकाची शाकीय वाढ पूर्ण होते. शाकीय वाढीच्या अवस्थेमध्ये हळदीला फुटवे येतात. तसेच हळद पिकाच्या एकूण नऊ महिन्यांच्या कालावधीमध्ये येणाऱ्या एकूण पानांची संख्या आणि उंची या अवस्थेमध्ये निश्चित होत असते. पावसाळी हंगामात हळदीच्या खोडांची तसेच फुटव्यांची भरपूर वाढ होते. या काळात वातावरणात २५ ते ३५ अंश सेल्सिअस तापमान असते, ते शाकीय वाढीसाठी पूरक ठरते.

हळद पिकाच्या योग्य वाढीसाठी आंतरमशागतीची कामे वेळेवर करणे गरजेचे आहे. आंतरमशागतीच्या कामांमध्ये खते देणे, पाणी व्यवस्थापन, तणांचे नियंत्रण इत्यादी महत्त्वाच्या कामांचा समावेश होतो. जर तापमान फारच कमी झाले, तर हळद पिकांवर विविध किडी-रोगांचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता असते. परिणामी, गड्ड्यांची संख्या आणि आकार यावर परिणाम होतो. हळद पिकामध्ये उत्पन्नाचा मुख्य स्रोत हा कंद असल्यामुळे योग्य काळजी घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.

खत व्यवस्थापन

हळद पिकास रासायनिक खतांमधील सर्वच घटकांची कमी-अधिक प्रमाणात गरज असते. हळद पिकांस हेक्टरी २०० किलो नत्र, १०० किलो स्फुरद आणि १०० किलो पालाश देण्याची शिफारस आहे. संपूर्ण स्फुरद आणि पालाश लागवडीवेळी, तर नत्राची मात्रा दोन समान हप्त्यात विभागून द्यावे. नत्राचा पहिला हप्ता लागवडीनंतर ४५ दिवसांनी, तर दुसरा हप्ता भरणीच्या वेळी म्हणजेच लागवडीनंतर १०५ दिवसांनी द्यावा. अद्यापपर्यंत हळद लागवडीमध्ये भरणी केली नसल्यास, तत्काळ करून घ्यावी. या वेळी हेक्टरी २१५ किलो युरिया तसेच सूक्ष्म अन्नद्रव्ये जसे १२.५० किलो फेरस सल्फेट (हिराकस) आणि १० किलो झिंक सल्फेट आणि २ टन निंबोळी किंवा करंज पेंडीचा वापर करावा. भरणी करताना खते दिल्यामुळे खते योग्यरीत्या मातीत मिसळली जातात. त्यामुळे उत्पादन चांगली वाढ मिळण्यास मदत होते.

तणनियंत्रण

हळद पिकामध्ये शेणखताचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला जातो. शेणखतातून तणांचे बी शेतात येते. शेतात वाढलेली विविध तणे ही कीड-रोगांसाठी यजमान वनस्पती म्हणून कार्य करतात. त्यामुळे पिकावर रोग-किडींचा प्रादुर्भाव लवकर होतो. त्यासाठी तणांचे वेळीच नियंत्रण करणे आवश्यक आहे.

लागवडीपासून ६०, ९० आणि १२० दिवसांच्या अंतराने तणांच्या तीव्रतेनुसार निंदणी करून

घ्यावी. विशेषतः हळद उगवणीनंतर

तणनाशकाचा वापर टाळावा. तणनाशकांच्या फवारणीमुळे पिकाच्या शारीरिक क्रियांवर विपरीत परिणाम होऊन उत्पादनात घट येण्याची शक्यता असते.

सिंचन व्यवस्थापन

पावसाळ्यामध्ये पावसाचे पाणी हळद पिकामध्ये साचून राहणार नाही याची काळजी घ्यावी. पिकामध्ये पाणी साचून राहिल्यास मुळांना हवा (ऑक्सिजन) मिळण्यास अडथळा निर्माण होतो. परिणामी पिकाची पाने पिवळी, निस्तेज होऊन मलूल झालेली दिसतात. त्यासाठी हळद लागवडीमधून अतिरिक्त साचलेल्या पाण्याचा तत्काळ निचरा करावा. सद्यःस्थितीत वाकोऱ्याची शेवटची सरी कुदळीच्या साह्याने फोडून पाणी काढून द्यावे. जमिनीतील वाफसा स्थितीचा अंदाज घेऊन सिंचन करण्यावर भर द्यावा.

ठिबकद्वारे सिंचनाचे फायदे

रुंद वरंबा पद्धतीने लागवड असल्यास ठिबक सिंचन पद्धतीचा अवलंब उपयुक्त ठरतो. ठिबक सिंचन पद्धतीने पाणी दिल्याने १० ते १५ टक्के उत्पादन जास्त मिळाल्याचे दिसून आले आहे.

ठिबक सिंचनाच्या वापरामुळे पाण्याचा अपव्यय टाळला जाऊन जमिनीचे जैविक गुणधर्म सुधारण्यास मदत होते. तसेच पिकाच्या मुळांच्या सान्निध्यात जमिनीमध्ये वाफसा लवकर आणि जास्त प्रमाणात तयार होतो. त्यामुळे उपयुक्त सूक्ष्मजीवांच्या क्रिया सुधारतात, मातीची सच्छिद्रता वाढते, जलधारणक्षमता वाढते. त्यामुळे जमिनीची उत्पादनक्षमता वाढते.

अन्नद्रव्यांचे वहन सुलभ होऊन मुळांद्वारे त्यांचे शोषण अधिक होते. सूक्ष्म पाने लवकर मोठी होतात. हळद पिकामध्ये मुख्य गुणवत्ता घटक असलेल्या कुरकुमीनचे (रंग निर्मितीला जबाबदार/रंजक द्रव्य) प्रमाण वाढण्यास निश्चितच मदत होते.

दोन लॅटरमधील अंतर साधारणपणे ४ ते ५ फूट ठेवावे. दोन तोट्यांमधील अंतर जमिनीच्या प्रतीनुसार ठेवावे.

रेताड जमिनीमध्ये तुषार किंवा ठिबक सिंचनाचा उपयोग करावा. जमिनीतील ओलाव्यानुसार ठिबक संच चालू ठेवावा. ठिबक संच सतत चालू ठेऊ नये. कारण, सतत ओलावा राहिल्याने हळकुंडे कुजण्याची शक्यता असते.

फर्टिगेशन

हळदी लागवडीमध्ये जास्तीत जास्त उत्पादन मिळविण्यासाठी ठिबक सिंचनाच्या माध्यमातून विद्राव्य खतांचा वापर केल्यास पिकाच्या गरजेनुसार खते देता येतात. त्यासाठी माती परीक्षण करूनच विद्राव्य खतांचा वापर करावा. कारण, एखादा अन्नघटक शिफारशीत प्रमाणापेक्षा अधिक अथवा कमी पडला तर त्याचा परिणाम लगेचच पिकाच्या वाढीवर झालेला दिसून येतो. उदा. नत्राची मात्रा जास्त झाल्यास हळद पिकाची शाकीय वाढ खूप जास्त होते आणि पीक काडावरती जाते. हळद हे कंदवर्गीय पीक असल्याने जितके अधिक फुटवे येतील तेवढे कंदाचे वजन वाढते.

फर्टिगेशन करताना प्रामुख्याने युरिया, फॉस्फरीक ॲसिड आणि पांढरा पोटॅश यांचा वापर करावा. जमिनीद्वारे द्यावयाची खतांची मात्रा आणि फर्टिगेशनद्वारे द्यावयाची खतांची मात्रा वेगवेगळी आहे. माहितीसाठी तक्ता पाहावा.

उत्पादन वाढीसाठी मुख्य बाबी

हळद पिकात उत्पन्नाचा स्रोत जमिनीत वाढणारे कंद असल्यामुळे जमिनीचे चार प्रमुख घटक जसे मातीचे प्रमाण, सेंद्रिय पदार्थ, हवा आणि पाणी यांचे संतुलन राखावे. जमिनीत केवळ मातीचे कण राहिले तर जमीन कोरडी होऊन मुळांच्या वाढीला वाव मिळत नाही, कंद पोसत नाहीत. जमिनीत आवश्यकतेपेक्षा जास्त पाणी झाल्यास, कंद कुजण्याचे प्रमाण वाढते. ज्या जमिनीत मातीचे प्रमाण ४५ टक्के, सेंद्रिय पदार्थ ५ टक्के, हवा आणि पाणी प्रत्येकी २५ टक्के असते अशा जमिनीत पिकाची वाढ चांगली होते. आणि कंदकुज रोगाला आळा बसण्यास मदत होते.

हिवाळ्यामध्ये पाण्याच्या दोन पाळ्यांमधील अंतर १२ ते १५ दिवस ठेवावे.

पाऊस समाधानकारक असेल तर हलक्या ते मध्यम प्रतीच्या जमिनीत पाण्याच्या १३ ते १५ पाळ्या द्याव्या लागतात. शिफारशीत मात्रेपेक्षा पाण्याचे प्रमाण कमी पडले तर हळदीच्या कंदांची योग्य वाढ होत नाही. प्रक्रियेनंतर अशा हळकुंडांचा रंग फिका पडतो, चमक घटते. परिणामी, विक्रीवेळी दर कमी मिळतो.

डॉ. मनोज माळी, ९४०३७ ७३६१४ (लेखक महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी अंतर्गत हळद संशोधन केंद्र, कसबे डिग्रज,जि. सांगली येथे प्रभारी अधिकारी म्हणून कार्यरत आहेत.)