डॉ. पी. ए. साबळे, डॉ. पीयूष वर्मा, एस. के. आचार्य

Rabi Onion Cultivation : दर्जेदार आणि अधिक कांदा उत्पादनासाठी हंगामनिहाय योग्य जातींची निवड, खात्रीशीर बियाणे तसेच योग्य पद्धतीने रोपवाटिका व्यवस्थापन करून रब्बी कांद्याची पुनर्लागवड करावी. योग्य विलगीकरण अंतर ठेवून शुद्ध शास्रीय पद्धतीने बीजोत्पादन केलेले चालू वर्षाचे कांदा बियाणे रोपे तयार करण्यासाठी वापरावे.

रब्बी कांद्याची पुनर्लागवड नोव्हेंबर -डिसेंबर दरम्यान केली जाते. रब्बी हंगामासाठी भीमा किरण, भीमा शक्ती, अग्रिफॉउंड लाइट रेड, एन.एच.आर.डी.एफ. लाल-३, एन.एच.आर.डी.एफ. लाल-४, एन २-४-१, इ. कांद्याच्या जातींची निवड करू शकतो.

अन्नद्रव्ये व्यवस्थापन

पिकाचे उत्पादन वाढवितानाच जमिनीचे जैविक, भौतिक व रासायनिक गुणधर्म टिकविण्यासाठी माती परीक्षणानुसार सेंद्रिय, जिवाणू आणि रासायनिक खतांचा संतुलित वापर करावा.

सेंद्रिय खते : प्रति हेक्टर चांगले कुजलेले शेणखत १५ टन किंवा गांडूळ खत ७.५ टन किंवा कोंबडी खत ७.५ टन द्यावे. हेक्टरी २५० किलो निंबोळी पेंड देखील देऊ शकतो. रासायनिक खतांचा अपव्यय टाळण्यासाठी खते जमिनीवर फेकून न देता निंबोळी पेंड किंवा सेंद्रिय खतांबरोबर मातीआड करून द्यावीत.

जैविक घटक : प्रति हेक्टर ॲझोटोबॅक्टर ५ किलो, स्फुरद विरघळविणारे जिवाणू (पी.एस.बी.) ५ किलो आणि ट्रायकोडर्मा व्हिरीडी १.२५ किलो सेंद्रिय खतात १० दिवस मुरवून द्यावे. जैविक घटक ही रासायनिक खते, कीटकनाशक आणि बुरशीनाशकांबरोबर एकत्र मिसळून देऊ नयेत.

रासायनिक खते : माती परीक्षणामध्ये उपलब्ध अन्नद्रव्यांच्या प्रमाणानुसार शिफारशीत खत मात्रेत योग्य ते बदल करून खते द्यावीत. उदा. अन्नद्रव्ये (किलो/हे.) हे मध्यम प्रमाणात असल्यास शिफारशीत खतमात्रा द्यावी. रब्बी कांद्यासाठी नत्र ११० किलो, स्फुरद ४० किलो आणि पालाश ६० किलो प्रति हेक्टर द्यावे. एक तृतीयांश नत्र (४० किलो), पूर्ण स्फुरद आणि पालाश पुनर्लागवडीच्या वेळी द्यावे. उर्वरित दोन तृतीयांश नत्र (७० किलो) पुनर्लागवडीनंतर १ आणि १.५ महिन्याने समान हप्त्याने द्यावे.

जमिनीत अन्नद्रव्ये कमी किंवा अत्यंत कमी असल्यास शिफारशीपेक्षा अनुक्रमे २५ टक्के किंवा ५० टक्के अधिक खतमात्रा द्यावी. उपलब्ध अन्नद्रव्ये जास्त किंवा अत्यंत जास्त असल्यास शिफारशीपेक्षा अनुक्रमे २५ टक्के किंवा ५० टक्के कमी खतमात्रा द्यावी.

ठिबक सिंचनाची सुविधा असल्यास, लागवडीच्या वेळी हेक्टरी ४० किलो नत्र द्यावे. उर्वरित ७० किलो नत्र सात हप्त्यांत विभागून ठिबक सिंचनाद्वारे द्यावे व स्फुरद ४० किलो आणि पालाश ६० किलो लागवडीच्या वेळी जमिनीतून द्यावे.

कांदा पुनर्लागवडीच्या वेळी जमिनीतील सल्फरच्या उपलब्धतेनुसार रब्बी कांदा पिकास १५- ३० किलो सल्फर प्रति हेक्‍टरी देऊ शकतो. अधिक उत्पादन व नफा : खर्च गुणोत्तरासाठी गुजरातमधील सरदारकृषीनगर दांतीवाडा कृषी विद्यापीठाच्या ॲग्रेस्को (२०२३) शिफारशीनुसार,

रब्बी कांदा पिकास कंपोस्ट २५ टन, १००:५०:६०:२० किलो नत्र: स्फुरद: पालाश: सल्फर प्रति हेक्टरी देण्याची शिफारस करण्यात आली आहे. या प्रमाणे विद्यापीठाच्या प्रक्षेत्रात अन्नद्रव्य व्यवस्थापन केल्याने तीन वर्षांच्या आकडेवारीनुसार सरासरी प्रति हेक्टरी ६१.१२ टन उत्पादन मिळाले.

पुनर्लागवड

एक हेक्टर क्षेत्रावरील पुनर्लागवडीसाठी ५-७ किलो बी पुरेसे होते. परंतु काही शेतकऱ्यांच्या अनुभवानुसार हेक्टरी ३.७५ ते ४.३७५ किलो (१.५ ते १.७५ किलो प्रति एकर) बियाणे पुरेसे ठरते. रब्बी हंगामाच्या कांद्याची रोपे साधारणतः ५० ते ६० दिवसांत तयार होतात.

रब्बी कांद्याची पुनर्लागवड सपाट किंवा ठिबक उपलब्ध असेल तर गादीवाफ्यावर १५ सेंमी × १० सेंमी अंतरावर करतात. पुनर्लागवड करताना वाढलेल्या रोपांचा शेंड्याकडील एक तृतीयांश भाग कापून टाकावा. कार्बोसल्फान* २ मिलि व कार्बेन्डाझिम* १ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या- द्रावणात रोपांची मुळे बुडवून पुनर्लागवड करावी.

- डॉ. साबळे पी. ए., ८४०८०३५७७२ , (डॉ. साबळे हे उद्यानविद्या महाविद्यालय, सरदार कृषिनगर दांतीवाडा कृषी विद्यापीठ, जगूदन, मेहसाणा येथे सहायक प्राध्यापक आहेत.

तर केव्हीके, खेडब्रह्मा, गुजरात येथे डॉ. पीयूष वर्मा हे प्रभारी प्राचार्य आणि अधिष्ठाता असून, एस. के. आचार्य हे सहायक प्राध्यापक आहेत.)