Indian Agriculture :
ठिबक सिंचनातून द्यावयाची खते निवडताना
खतांच्या द्रावणामध्ये आवश्यक अन्नद्रव्याचे प्रमाण जास्तीत जास्त असावे.शेतातील तापमानास खते पाण्यात लवकरात लवकर व पूर्णपणे विरघळणारी असावीत. खते पाण्यात विरघळताना किंवा विरघळल्यानंतर त्यातील क्षारांचे अविद्राव्य स्वरूपात एकत्रीकरण होऊ नये.
खतातील क्षारांमुळे गाळण यंत्रणा, ठिबक सिंचनाच्या तोट्या बंद पडू नये तसेच संचातील कोणत्याही घटकावर गंज चढू नये अथवा अनिष्ट परिणाम होऊ नये.खते वापरासाठी सुलभ व सुरक्षित असावीत. खतांची पाण्यामध्ये असणाऱ्या क्षारांबरोबर रासायनिक अभिक्रिया होऊ नये. एका वेळी एकापेक्षा जास्त खते एकत्रित देताना त्यांची आपापसात कोणतीही अभिक्रिया होणार नाही अशीच खते एकत्रित द्यावीत. ऊस पिकाची अन्नद्रव्यांची गरज ही जास्त असते. १२ महिन्यांचे ऊस पीक साधारणपणे एक टन ऊस उत्पादनासाठी जमिनीतून १.१ किलो नत्र, ०.६ किलो स्फुरद आणि २.२५ किलो पालाश शोषून घेते.
जमिनीतील ओलित क्षेत्रामध्ये, कार्यक्षम मुळांजवळ अन्नद्रव्ये दिल्याने त्यांची उपलब्धता वाढते. दिलेल्या खतांचा पिकाच्या वाढीसाठी अधिक कार्यक्षमतेने वापर होतो.
फक्त ओलितात व कार्यक्षम मुळांभोवती खते दिल्याने झिरपण्याद्वारे, निचऱ्यावाटे किंवा बाष्पीभवनाद्वारे खतांचे होणारे नुकसान कमी होऊन खत मात्रेत बचत होते.
मृदा द्रावणात अन्नद्रव्यांचे प्रमाण संतुलित राखणे शक्य होते. खते देण्याच्या मजुरी खर्चात व ऊर्जेत बचत होते.
खतातील क्षारांच्या निचऱ्यामुळे भूगर्भातील पाण्याच्या गुणवत्तेवर होणारा अनिष्ट परिणाम टाळला जातो.
पीकवाढीच्या अवस्थेनुसार आवश्यक तेवढेच एक किंवा अनेक अन्नद्रव्ये पिकाच्या मुळांशी देता येतात. जमिनीचे आरोग्य अबाधित राखून जमिनीची उत्पादन क्षमता वाढविता येते.
पीक उत्पादनात सातत्याने भरीव वाढ होते.
नत्राचे कार्य
ऊस उत्पादनातील महत्त्वाचा अन्नघटक आहे. कमतरता भासल्यास उसातील हरितद्रव्यांचे प्रमाण कमी होऊन ऊस पिवळा पडतो. पाने आकाराने कमी राहतात, कांड्या आखूड व कमी जाडीच्या होतात आणि मुळे लांब परंतु बारीक राहतात. पर्यायाने उत्पादनावर अनिष्ट परिणाम होतो. पुरवठा जास्त प्रमाणात व जास्त कालावधीसाठी झाल्यास उसाची शाकीय वाढ होत राहते, पक्वता लांबणीवर जाते, रसाची शुद्धता कमी होते.
नत्राच्या जास्त वापरामुळे रसरशीतपणा वाढतो, त्यामुळे रोग व किडींचा प्रादुर्भावही वाढतो. उसाची शाकीय वाढ मोठ्या प्रमाणावर झाल्याने ऊस लोळण्याची शक्यता वाढते.
नत्र हा सर्व प्रकारच्या प्रथिनांचा तसेच हरीतद्रव्याचा अविभाज्य घटक आहे.
नत्र पाने, खोड व फांद्यांची वाढ जोमाने करतो, परंतु मुळांची वाढ खुंटवितो.वनस्पतीच्या शरीरात प्रथिनांचे प्रमाण वाढवितो.
उसाच्या वाड्याची नाजूकता व रसरशीतपणा वाढवून त्याचा दर्जा उंचावतो.
पालाश, स्फुरद आणि इतर अन्नद्रव्यांचे जास्तीत जास्त प्रमाणात शोषण घडवून आणतो.
स्फुरदाचे कार्य
नत्र आणि पालाशच्या तुलनेने पिकांना स्फुरदाची आवश्यकता कमी प्रमाणात लागते.
स्फुरद हा न्यूक्लिक आम्ल फायटीन व फोस्फोलिपिडस यांचा घटक आहे.
सुरवातीच्या अवस्थेत स्फुरदाचा भरपूर पुरवठा झाल्यास फुटवे लवकर व भरपूर फुटतात.
मुळांची लवकर व भरपूर वाढ घडवून आणतो, पीक जोमाने वाढण्यास मदत होते.
स्फुरदामुळे जलद, जोमदार वाढ होऊन उसास टणकपणा येतो.
जास्त नत्रामुळे होणाऱ्या अनिष्ट परिणामास प्रतिबंध होतो. पीक लवकर पक्व होते, बीज धारणा व पिकाची वाढ जलद गतीने होण्यास मदत होते. दर्जा सुधारतो.वातावरणातील नत्र जास्त प्रमाणात शोषून घेण्यास मदत होते.
पालाशचे कार्य
नत्र आणि स्फुरदापेक्षा बहुतेक सर्वच पिकांना पालाश जास्त प्रमाणात लागतो. एक टन ऊस तयार करण्यासाठी साधारणपणे ३ ते ४ किलो पालाश जमिनीतून घेतला जातो.
पालाश उसाचा जोमदारपणा आणि रोग प्रतिकारशक्ती वाढवितो.
पेशीमध्ये पाण्याचे नियंत्रण करतो. तसेच जडणकार्य, श्वासोश्वास आणि जलछेदन या क्रियेमध्ये समतोलपणा आणून पाण्याची बचत करतो. यामुळे पिके पाण्याचा जास्तीत जास्त उपयोग करून घेतात.
साखरेसारख्या पिष्टमय पदार्थांच्या निर्मितीस व त्यांचे रूपांतर होण्यास तसेच त्यांचे स्थलांतर घडवून आणण्यास मदत करतो.
जास्त नत्रामुळे होणारे दुष्परिणाम नाहीसे करतो.पिकांचा दर्जा उंचावतो.
ठिबक सिंचनाद्वारे खते देण्याच्या पद्धती
ठिबक सिंचनाद्वारे खते देताना प्रमाणबद्ध आणि मात्रेनुसार खते देता येतात. प्रमाणबद्ध पद्धतीमध्ये खतांची तीव्रता खत देण्याच्या संपूर्ण कालावधीमध्ये सारखी राहते. खत मात्रा, पाण्याचा प्रवाह सतत सारखा राहतो. उदा. १ लिटर खत द्रावण आणि १०० लिटर पाणी या पद्धतीमध्ये खतमात्रा तीव्रतेच्या स्वरूपात म्हणजेच पीपीएम मध्ये मोजली जाते. मात्राबद्ध पद्धतीमध्ये खताची तीव्रता बदलत राहते. ठिबक सिंचनाद्वारे खत मिश्रित आणि खत विरहित पाणी पिकाच्या मुळांशी सतत दिले जाते. या पद्धतीमध्ये खत मात्रा किलोग्रॅम / हेक्टर या स्वरूपात मोजली जाते. ठिबक सिंचनातून खते देण्यासाठी फर्टीलायझर टाकी किंवा व्हेंचुरी किंवा फर्टीलायझर इंजेक्शन पंप या उपकरणांचा वापर केला जातो.
फर्टिगेशन उपकरणांचा तुलनात्मक अभ्यास
विवरण फर्टीलायझर टाकी व्हेंचुरी फर्टीलायझर इंजेक्शन पंप
वापरण्यास सुलभ जास्त मध्यम कमी
पाण्यात विरघळणारी खते देणे योग्य योग्य योग्य
द्रवरूप खते देणे योग्य योग्य योग्य
प्रवाह जास्त कमी जास्त
तीव्रता नियंत्रण नाही मध्यम योग्य जास्त योग्य
आकारमान नियंत्रण चांगले मध्यम चांगले
दाबातील घट (हेड लॉस) कमी जास्त नाही
स्वयंचलित सिंचन प्रणाली वापर कमी योग्य मध्यम योग्य जास्त योग्य
किंमत कमी मध्यम जास्त
पूर्वहंगामातील उसासाठी ठिबक सिंचनाद्वारे खत व्यवस्थापन
लागण महिने: सप्टेंबर, ऑक्टोबर, नोव्हेंबर
शिफारशीत खत मात्रा: नत्र: स्फुरद: पालाश : १३६:६८:६८ (किलो / एकर )
लागणीपूर्वी शेणखत गंधक फेरस सल्फेट झिंक सल्फेट मँगेनीज सल्फेट निंबोळी बोरॉन
१० टन २४ किलो १० किलो ८ किलो १० किलो ८० किलो २ किलो
ऊस लागणीनंतर
खते देण्याची वेळ नत्र स्फुरद पालाश
टक्के मात्रा युरिया (किलो /एकर) टक्के मात्रा फॉस्फरिक आम्ल (किलो /एकर ) टक्के
मात्रा म्युरेट ऑफ पोटॅश (किलो /एकर )
लागणीनंतर ४५ दिवसापर्यंत ९ २६.५५ ९ १०.०८ ८ ९.१२
४६ ते १३५ दिवसांपर्यंत ५० १४७.५० ५० ५६.०० ३५ ३९.९०
१३६ ते १८० दिवसांपर्यंत २७ ७९.६५ २७ ३०.२४ २७ ३०.७८
१८१ ते २२५ दिवसांपर्यंत १२ ३५.४० १२ १३.४४ २३ २६.२२
२२६ ते २४० दिवसापर्यंत २ ५.९० २ २.२४ ७ ७.९८
एकूण १०० २९५ १०० ११२ १०० ११४
(टीप: १) वरील शिफारस ही सर्वसाधारण आहे.शेतकऱ्यांनी माती परिक्षण अहवालानुसार खतांचा वापर करावा.
२) वरील मात्रा दर दिवशी एक दिवसाआड किंवा आठवड्यातून एकदा याप्रमाणे देता येतात.)
-अरुण देशमुख, ७७४४८६०७१७,
(उपसरव्यवस्थापक व प्रमुख, कृषी विद्या विभाग,नेटाफिम इरिगेशन इंडिया प्रा. लि., पुणे)
ॲग्रोवनचे सदस्य व्हा
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.
