Wasmat Turmeric : पिवळ्या सोन्याला ‘जीआय’चे कोंदण

Geographic Classification of Wasmat Turmeric : सध्या देशभर हळदीची काढणी सुरू असून उत्पादनात ३० टक्के घटीचा अंदाज आहे. त्यामुळे हळदीला सध्यातरी चांगला दर मिळतोय. त्यातच आता मराठवाड्यातील हिंगोली, परभणी, नांदेड आणि यांना लागून असलेल्या विदर्भातील वाशिम आणि अकोला या पाच जिल्ह्यांसाठी हळदीला ‘वसमत हळद’ या नावाने नुकतेच भौगोलिक मानांकन मिळाले आहे.

या पाचही जिल्ह्यांत हळदीचे क्षेत्र अलीकडे वाढलेले दिसत असले तरी प्रामुख्याने हिंगोली, नांदेड, परभणी या जिल्ह्यांचे हळद हे पारंपरिक पीक राहिले आहे. या जिल्ह्यांमध्ये १९६० पूर्वी हळदीची लागवड मोठ्या प्रमाणात होत असल्याच्या नोंदी आहेत. मधल्या काळात शेतकऱ्यांपासून सर्वांचेच या पिकाकडे दुर्लक्ष झाले. परंतु आता पुन्हा या भागातील शेतकऱ्यांसाठी हळद हे पीक आश्वासक ठरत असल्याने क्षेत्र वाढत आहे.

शेतकऱ्यांचा कल हळद पिकाकडे वाढण्याची कारणेही अनेक आहेत. नैसर्गिक आपत्तीत हळदीचे नुकसान तुलनात्मक कमी होते. या पिकाला कोणत्याही वन्यप्राण्याचा त्रास नाही. हळदीवर रोग-किडींचा प्रादुर्भावही कमी होतो. या भागातील भौगोलिक परिस्थितीत वैशिष्टपूर्ण हळदीचे उत्पादन मिळते.

या भागात पावसाळ्यात पडणारा हमखास आणि अधिक पाऊस हळद पिकासाठी पोषक असतो. शिवाय गोदावरी, पूर्णा, दुधना, कयाधू, मांजरा, पैनगंगा या नदीखोऱ्यातील काळ्या कसदार, पाणी धरून ठेवणाऱ्या सुपीक मातीत हळदीचे पीक उत्तम येते. या भागातील हळद रंग, वास, चव यामध्ये देखील सरस आहे.

हळद हे मसाल्याचे पीक असून दैनंदिन आहारात याचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. एवढेच नाही तर हळदीचा उपयोग प्राचीन काळापासून आयुर्वेदातील उपचार पद्धती आणि औषधांमध्ये सुद्धा होतो. औषधांबरोबर अन्न प्रक्रिया, मसाले, सौंदर्य प्रसाधने आदी उद्योगांकडूनही हळदीला मागणी वाढत आहे.

वसमत हळदीला जीआय मानांकन देताना आधुनिक वैद्यकीय शास्त्रात पोटाचे आजार, पित्तविषयक विकार, सर्दी, पडसे, खोकला, भूक मंदावणे, मधुमेहामुळे होणारी जखम, यकृताचे आजार, संधिवात अशा अनेक आजारांवर हळद उपयुक्त असल्याचे दिसून आले आहे. आपल्या येथील हळदीला अनेक देशांतून मागणी असून निर्यातवृद्धीची देखील चांगली संधी आहे. आपल्याकडे अनेक कृषी उत्पादनांना जीआय मानांकन मिळाले आहे.

परंतु यातील काही उत्पादने सोडले तर जीआय टॅगचा लाभ घेण्यास उत्पादकांना फारसे यश आलेले नाही, तसे हळदीचे होऊ नये. प्रथमतः या भागातील शेतकऱ्यांनी उत्तम प्रतीचे बेणे आणि प्रगत लागवड तंत्र वापरून हळदीची उत्पादकता वाढविण्यावर भर द्यायला हवा. हे करीत असताना जीआयचा टॅग वापरण्यासाठी उत्पादकांनी याबाबतची सर्व प्रक्रिया रीतसर पूर्ण करायला हवी.

त्याकरिता या भागातील हळद उत्पादक तसेच त्यांचे गट, शेतकरी उत्पादक कंपन्या यांना अधिकृत उत्पादक-विक्रेते होण्यासाठी मार्गदर्शन करायला हवे. उत्पादक शेतकऱ्यांनी सुद्धा याकरिता पुढे यायला हवे. आपली हळद जीआय टॅगनेच बाजारात येईल, ही काळजी शेतकऱ्यांनी घ्यायला हवी.

आपला बहुतांश व्यापार हा कच्च्या हळकुंडाचा आहे. शेतकऱ्यांच्या पुढाकारातून हळकुंडापासून ते क्रीम्स, खाद्यान्ने व औषधांपर्यंतच्या मूल्यसाखळ्या तयार होणे गरजेच्या आहेत. वसमत हळदीचे मूल्यवर्धन करून उत्पादनांची निर्यात वाढवावी लागेल. भारतीय हळदीचा ब्रॅण्ड जगात लोकप्रिय असून,

त्यास आता वसमत हळदीला जीआयचे कोंदण मिळाल्याने या हळदीला जगभरातून मागणी वाढू शकते. त्यामुळे वसमत हळद देशांतर्गत तसेच जागतिक बाजारात जीआय टॅगने पोहोचली तर उत्पादकांना प्रिमियम दरही मिळू शकतो. असे झाले तर पिवळ्या सोन्याची झळाळी वाढून उत्पादकांनाही हे पीक अधिक किफायतशीर ठरू शकते.