सिंचनासाठी जास्त प्रमाणात क्षारयुक्त पाणी वापरल्याने त्याचे दुष्परिणाम वनस्पतीच्या वाढीवर, जमिनीच्या गुणधर्मावर तसेच उत्पादन क्षमतेवर होतात. यासाठी पाणी तपासणी महत्त्वाची आहे. सिंचनाच्या पाण्यात अनेक विद्राव्य क्षार आढळतात. पाणी ज्या भागातून वाहते तिथल्या खडकातून हे क्षार पाण्यात मिसळतात. या पाण्यामध्ये कॅल्शिअम, मॅग्नेशिअम, सोडियम, क्लोरीन, बायकार्बोनेट, तसेच बोरॉन आणि लिथियम इत्यादी क्षार कमी अधिक प्रमाणात आढळतात. या क्षारांचा पिकांवर आणि जमिनीच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होत असतो. त्यामुळे सिंचनासाठी वापरण्यात येणाऱ्या पाण्याची प्रत प्रयोगशाळेतून तपासावी. सिंचनासाठी जास्त प्रमाणात क्षारयुक्त पाणी वापरल्याने त्याचे दुष्परिणाम वनस्पतीची वाढ, जमिनीचे गुणधर्म तसेच उत्पादन क्षमतेवर होतो. पाणी क्षारयुक्त होण्याची कारणे
सिंचनाचे पाणी क्षारयुक्त होण्यामागे विविध पाण्यांचे स्रोतदेखील कारणीभूत असतात. उदा. पावसाच्या पाण्याची क्षारता ०.०१ ते ०.०५ डेसीसायमन प्रती मीटर, नदीचे पाणी ०.०५ ते ०.३० डेसीसायमन प्रती मीटर, विहिरीचे पाणी ०.५० ते १२.०० डेसीसायमन प्रती मीटर आणि कूपनलिकेच्या पाण्याची क्षारता ही ०.५० ते १२.०० डेसीसायमन प्रती मीटर एवढी असते. सिंचनासाठी जास्त क्षारतेच्या पाण्याचा वापर केल्यामुळे जमिनीची क्षारता आपोआप वाढते. सिंचनाच्या पाण्याची प्रत ठरविणाऱ्या प्रमाणकामध्ये प्रामुख्याने सामू, विद्राव्य क्षार किंवा क्षारता, सोडियम स्थिरीकरणाचे गुणोत्तर, रिसिड्युअल सोडियम कार्बोनेट, मॅग्नेशिअम कॅल्शिअम गुणांक, सल्फेट, कार्बोनेट, बायकार्बोनेट, बोरॉन, क्लोराईड, नायट्रेट आणि लिथियमचे प्रमाण इत्यादींचा समावेश असतो. विहिरीतील किंवा कूपनलिकेतील पाणी पिण्यास मचूळ लागत असल्यास, त्यात विद्राव्य क्षारांचे प्रमाण वाढलेले असते. पाण्याचे बाष्पीभवन होऊन विद्राव्य पांढरे क्षार जमिनीच्या पृष्ठभागावर साठतात. या पांढऱ्या क्षारांचा एक पातळ थर जमिनीच्या पृष्ठभागावर तयार होतो. यालाच जमिनीला मीठ फुटले असे म्हणतात. तपासणीसाठी पाणी नमुना घेण्याची पद्धत
सिंचनासाठी योग्य प्रतीच्या पाण्यामध्ये प्रामुख्याने सामू (६.५ ते ७.५), क्षारता (०.२५ डेसीसायमन/मी पेक्षा कमी), बायकार्बोनेट (१.५ मी.ई/लिटर पेक्षा कमी), क्लोराइड (४.० मी.ई/लिटर पेक्षा कमी), सल्फेट (२.० मी.ई/लि पेक्षा कमी), रिसिड्युअल सोडियम कार्बोनेट (१.२५ मी.ई/लि पेक्षा कमी), सोडियम शोषण गुणांक (१० पेक्षा कमी), मॅग्नेशिअम कॅल्शिअम गुणांक (१.५ पेक्षा कमी) आणि बोरॉन (१.० पीपीम पेक्षा कमी) इत्यादी प्रमाणकांचा समावेश असतो. जमिनी क्षारयुक्त होऊ नये यासाठी उपाययोजना
क्षार संवेदनशील | मध्यम संवेदनशील | जास्त संवेदनशील |
तूर, मूग, हरभरा, चवळी, आंबा, लिंबूवर्गीय फळझाडे इ | मका, गहू, सोयाबीन, कांदा, टोमॅटो, चिकू, पेरू, द्राक्षे इ | भात, ऊस, कापूस, पालक, शुगरबीट, नारळ, आवळा,इ. |
संपर्क- डॉ. दिनेश नांद्रे, ८२०८१७१११९ (कार्यक्रम समन्वयक, कृषी विज्ञान केंद्र, धुळे)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.