Animal Care : जनावरांतील लोहाची कमतरता अशी ओळखा

Animal Diseases : जशी मानसांमध्ये लोहाची कमतता होते तशीच ती गायी, म्हशींमध्ये पण होते. लोह हा हिमोग्लोबीनचा एक प्रमुख घटक आहे, लाल रक्तपेशींमधील एक प्रकारचा प्रथिने जो जनावरांच्या फुफ्फुसातून शरीराच्या सर्व भागांमध्ये ऑक्सिजन वाहून नेतो. पुरेशा लोहाशिवाय, ऑक्सिजन वाहतूक करण्यासाठी पुरेशा लाल रक्तपेशी नसतात, ज्यामुळे जनावराला थकवा येतो. लोह हे जनावरांच्या शरीराच्या प्रत्येक पेशीमध्ये आढळणारे खनिज आहे. लोह हिमोग्लोबीन तयार करण्यासाठी आवश्यक असते.

लोह कमतरतेमुळे दिसून येणारी लक्षणे

रवंथ करणाऱ्या जनावरांच्यामध्ये अत्यंत थकवा येतो. अशक्तपणा येतो. त्वचा फिकट होते. छातीत दुखणे, जलद हृदयाचा ठोका होणे किंवा श्‍वास लागणे इत्यादी लक्षणे उद्‍भवतात. पाय थंड होणे, जिभेची जळजळ किंवा वेदना होणे. नखे ठिसूळ होणे इत्यादी लक्षणे उद्‍भवतात.

लोहाची कमतरता आणि ॲनिमियाचे निदान

रवंथ करणाऱ्या जनावरांच्या अशक्तपणा ही एक असामान्य स्थिती आहे जी हेमॅटोक्रिट (पॅक्ड सेल व्हॉल्यूम, पीसीव्ही), लाल रक्तपेशी (आरबीसी) आणि हिमोग्लोबीन कमी करते. लाल रक्तपेशीचे उत्पादन कमी झाल्यामुळे जनावरांमध्ये अशक्तपणा हेमोलाइटिक, हेमोरेजिक किंवा अॅनिमिया म्हणून वर्गीकृत आहे. रक्तातील हिमोग्लोबीनच्या प्रमाणाची प्रयोगशाळेत तपासणी करून योग्य ते निदान करता येते.

सर्वसाधारण लोहाचे रक्तातील प्रमाण : ६० ते १७० मायक्रोग्रॅम प्रति डेसीलिटर

सर्वसाधारणपणे हिमोग्लोबीनचे रक्तातील प्रमाण ः

गाई : - ११. २३ ग्रॅम/१०० मिलि

म्हैस- १२.९ ग्रॅम/१०० मिलि

घोडा- ११. ६ ग्रॅम/१०० मिलि.

उपचार :

१) जनावराला नियमित खाद्यातून लोह युक्त क्षार मिश्रणे मोठ्या जनावरांत ५० ते १०० ग्रॅम, तर लहान जनावरांत १५ ग्रॅम ते २० ग्रॅम या प्रमाणे द्यावीत.

२) जनावराला पालेदार चार विशेषतः द्विदल चारा त्यांच्या वजनाप्रमाणे द्यावीत.

लोहाची कमतरता होऊ नये म्हणून प्रतिबंधात्मक उपाय :

१) आहारात लोह असलेले पदार्थ जास्त खायला द्यावेत.

२) पशुआहारात जीवनसत्त्व ‘क’ असलेले जास्त अन्न पदार्थ समाविष्ट करावेत. कारण शरीरात लोह शोषण्यास मदत करते.

-------

माहिती आणि संशोधन मुंबई पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, परळ, मुंबई