Bail Pola 2023 : पोळा सणाला बैलांची नेमकी काय काळजी घ्याल?

Maharashtra Bail Pola : येत्या पिठोरी अमावस्येला पोळा आहे. तुमची सर्जा-राजाची जोडी तर वाट बघतच असेल, पण तुम्ही सुद्धा, आपलीच बैलजोडी रुबाबदार दिसावी याच्या जय्यत तयारीत असालच की. आपल्या बैलाची शान म्हणजे आपली शान, विषय एन्ड. पण यासाठी बैलं सजवताना आपल्याच नकळत  त्यांच्या आरोग्याकडं मात्र आपलं दुर्लक्ष होतं. काही गोष्टी चुकीच्या पद्धतीने केल्यामुळे दुर्घटना घडतात. असं होऊ नये म्हणून, बैल पोळा बैलांसाठी ही आरोग्यदायी असावा यासाठी या सोप्या पाच गोष्टी लक्षात ठेवा.

पहिली गोष्ट आहे शिंग साळण्याबद्दल

बैल जास्तीत-जास्त आकर्षक दिसावे म्हणून शेतकरी शिंगांणा आकार देण्यासाठी ती साळतात.  शिंग साळण्यासाठी वापरलेली वस्तू निर्जंतुक केलेली नसेल तर बैलाला जखम होऊन शिंगाच्या कर्करोग होऊ शकतो. शिंगाच्या कर्करोगावर शिंग समूळ कापणे हाच एकमेव उपाय राहतो. त्यामुळे शिंग नसलेल्या बैलाची बाजारातील किंमत कमी होते. साळण्यासाठी वापरलेली वस्तू गंजलेली असेल तर धनुर्वात होण्याची शक्यता असते. शिंग रंगवण्यासाठी ऑइल पैंट्सचा वापर करतात ज्यात झिंक ऑक्साइड, टायटॅनियम डायऑक्साइड, कॅडमियम सारखे त्वचेला घातक रसायने असतात. म्हणून शिंगाना नैसर्गीक रंग द्या आणि शिंग साळणे शक्यतो टाळा. शिंग साळताना जखम झाली असल्यास उपचार करून धनुर्वात रोगप्रतिबंधक लस टोचून घ्या.

दुसरी गोष्ट अंघोळ घालण्याबद्दल.
बैलांना नद्या, नाले, ओढे अशा ठिकाणच्या पाण्यात आंघोळ घातली जाते. अशा पाण्यात जिवाणू, विषाणू असतात. बैल आंघोळ घालत असताना हेच पाणी पितात. याशिवाय बैलांना जर जखमा झाल्या असतील तर अशा जखमांमधून दूषित पाण्यातील जंतू बैलांच्या शरीरात जातात. आणि बैलांना विविध आजाराचा संसर्ग होतो. हे टाळायच असेल तर  बैलांना स्वच्छ पाण्यानेच आंघोळ घाला. जर सार्वजनिक ठिकाणी जर आंघोळ घातली असेल तर बैलांच्या अंगावर बाह्यपरजिवीनाशक फवारा आणि त्यांना जंतनाशक पाजा. बैलाच्या जखमांवर उपचारासाठी प्रतिजैविकांची योग्य मात्रा पशुवैद्याकडून टोचून घ्या.

तिसरी गोष्ट आहे सणाला जे आपण खाऊ घालतो त्या बद्दल

पुजा झाल्यानंतर बैलांना  ज्वारीच्या पिठाचे गोळे व नैवेद्य म्हणून पूरणपोळ्या,कडधान्याचा भरडा चारला जातो. आता हेच पदार्थ प्रमाणाबाहेर खायला घालू नये. नाहीतर होतं काय तर पोटाच्या चौथ्या आणि सर्वात मोठ्या भागाला ईजा पोचते. रक्तातील लॅक्टिक ऍसिडचे प्रमाण वाढून बैलाच्या जिवाला धोका निर्माण होतो. त्यामुळे बैल पोटाला लाथा मारुन दात खातात. चारही पाय वर करून उजव्या बाजूस लोळतात. अशी लक्षणे दिसून आल्यास तात्काळ पशुवैद्यकाकडून उपचार करून घ्यावेत.
प्राथमिक उपचार म्हणून पाणी व खाण्याच्या सोड्याचे मिश्रण पाजावे. पाजताना जनावर ठसकणार नाही याची काळजी घावी.

काही शेतकरी बैल तजेलदार,मांसल व धष्टपुष्ट दिसावे म्हणून बैलांना तेलातून अंडी पाजतात. चौथी काळजी याच बद्दल आहे. हे मिश्रण चुकीच्या पद्धतीने  पाजताना बैल ठसकतात आणि मिश्रण अन्ननलिकेऐवजी श्वासनलिकेतून फुफ़ुसात जात. त्यामुळे फुफ़ुसाचा दाह म्हणजे न्यूमोनिया होऊन बैल दगाऊ शकतात.  त्यामुळे
मिश्रण पाजताना योग्य काळजी घ्यावी ज्याने जनावर ठसकणार नाही. तेल, अंडी यात स्निग्ध पदार्थ व प्रथिने असतात जी स्नायूंना बळकट करण्यासाठी व वजन वाढवण्यास उपयुक्त ठरतात मग याला काही पर्याय शोधता येईल का ? तर हो या मिश्रणाला पर्याय म्हणून सरकी पेंड, शेंगदाणा पेंड यासारख्या तेलबियांच्या पेंडी  आपण बैलांना देऊ शकतो. जेणेकरून हेतू साध्य होईल आणि धोकाही टळेल.

पाचवी आणि सर्वात महत्वाची काळजी फटाक्यांबद्दल

बैलांची संध्याकाळी सजवलेल्या बैलांची वाजतगाजत मिरवणूक काढली जाते. फटाके वाजवले जातात.  मोठा आवाज आणि गर्दीमुळे बैल बिथरतात. अशा वेळेस बैल उधळण्याची शक्यता असते.  मिरवणूकीत बऱ्याच ठिकाणी बैल पळवले जातात अश्या वेळी अनेक ठिकाणी दुर्घटना घडून बैल गंभीर जखमी होतात. काही बैलांना वेगाने पळण्याची सवय नसते म्हणून ती उधळतात आणि त्यांच्या आतड्याला पीळ पडण्याची दाट शक्यता असते. त्यामुळे आपल्या हौसेसाठी बैलांना त्रास न देता शांततेत आणि उत्साहात पोळा साजरा करा.  यंदा लम्पी आजार फैलाव झालेला आहे. त्यामुळे लम्पी झालेल्या बैलांना इतर जनावरात मिसळू नका. लम्पीग्रस्त बैलाची योग्य काळजी घेऊन त्यांना आराम द्या. लम्पि, काही जागी दुष्काळजन्य परिस्थिती अशा काळातहि शेतकरी पूर्ण श्रद्धेने हा सण  साजरा करतात, येणारा काळ तरी भरभराटीचा असावा अशी प्रार्थना घेऊन मारुतीच्या मंदिरात जातात. शेतकरी बांधवांच्या या सकारात्मक दृष्टिकोनाला आमचा सलाम. आणि ऍग्रोवन तर्फे सर्वाना पोळ्याच्या हार्दिक शुभेच्छा ! पशुधनाची काळजी घ्या आणि बघत राहा ऍग्रोवन.

माहिती आणि संशोधन - डॉ. प्रविण पतंगे पशुधन विकास अधिकारी, ताकविकी, ता. जि. उस्मानाबाद