Dairy Industry : शेतकरी नियोजन : दुग्धव्यवसाय

पूनम पाटील या मूळच्या बेळगाव जिल्ह्यातील. त्यांचे बारावीपर्यंतचे शिक्षण झाले आहे. लग्नानंतर कोल्हापूर जिल्ह्यातील अब्दुललाट येथे सासरी त्या आल्या. तेथे बेकरीचा व्यवसाय (Bakery Business) होता. मात्र, काही कारणाने तो बंद केला.

त्यानंतर पूनम यांनी पती संदीप पाटील यांच्या मदतीने पशुपालन व्यवसायात (Animal Rearing) उतरण्याचे ठरविले. त्यातूनच एक म्हैस विकत घेत पशुपालन व्यवसायास सुरुवात केली. मात्र, मध्यंतरी म्हशींची संख्या कमी करून हळूहळू गायींची संख्या वाढवीत नेली. आज त्यांच्याकडे २ म्हशी, १५ गायी, एक देशी गाय आणि लहान मोठी मिळून सुमारे २२ जनावरे गोठ्यात आहेत.

दूध काढण्यापासून ते वैरण आणणे, गोठ्याची स्वच्छता इत्यादी सर्व कामे पूनम आणि त्यांचे पती संदीप दोघेच करतात. गोठ्यातील एकाही कामासाठी त्यांनी मजूर ठेवलेला नाही. पती संदीप यांच्या साथीमुळेच पशुपालन व्यवसाय यशस्वी झाला असल्याचे पूनम अभिमानाने सांगतात.

गोपालनास सुरुवात

पशुपालन व्यवसायाची सुरुवात एका म्हशींपासून केली. पुढे गोठ्यात ७ म्हशींचे व्यवस्थापन त्या करू लागल्या. मात्र, म्हशींचा भाकड काळ जास्त असल्याने म्हशींची संख्या कमी करण्याचा निर्णय त्यांनी घेतला. रांगोळी येथील पशुवैद्यकीय तज्ज्ञ डॉ. उदय मगदूम यांनी एचएफ या संकरित गायींचे संगोपन करण्याचा सल्ला दिला.

पूनम यांनी बचत गटातून कर्ज काढले. सांगोला येथून ५ एचएफ जातीच्या गायी आणल्या. एचएफ गायी आणण्यापूर्वी त्यांच्याकडे बंदिस्त स्वरूपाचा गोठा होता. आता त्यांनी मुक्त संचार गोठ्याची उभारणी करत गायींचे व्यवस्थापन सुरू केले. जनावरांच्या चाऱ्यासाठी राखीव ठेवलेल्या क्षेत्रामध्येच गायी मुक्तपणे चरण्यास सोडल्या जातात. गावातील शेतकऱ्याकडून १ एकर जमीन भाडेतत्त्वावर घेत त्यात चारा पिकांची लागवड केली आहे.

दूध उत्पादन

दररोज १५ गायींपासून साधारण १३० ते १५० लिटर दूध संकलन होते. खासगी कंपनीच्या संकलन केंद्राला दूध घातले जाते. महिन्याला खर्च वजा जाता ४० ते ५० टक्के नफा मिळत असल्याचे पूनम सांगतात.

नियोजनात करणार बदल

मागील महिन्यात जोरदार पाऊस झाला. या पावसामुळे मुक्त संचार गोठ्यात मोठ्या प्रमाणात पाणी साचून चिखल झाला. त्याचा जनावरांना त्रास झाला. त्यामुळे गोठ्याशेजारील कुक्कुटपालनाच्या जागेत जनावरांसाठी बंदिस्त व्यवस्था केली. बदलत्या हवामानाचा मोठा फटका यंदा पशुपालकांना बसला आहे. येत्या काळात बंदिस्त आणि मुक्त अशा दोन्ही पद्धतीने गोठा व्यवस्थापन केले जाईल.

दिवाळीत धनत्रयोदशीच्या दिवशी बंगळुरू येथून एचएफ २ गायी आणल्या आहेत. मात्र, येत्या काळात लांबून गायी आणण्यापेक्षा जवळच्या बाजारातून गायी आणण्यावर भर दिला जाईल. तसेच अधिक दूध उत्पादन देणाऱ्या गायी आणून गोठ्याच्या विस्तार करणार असल्याचे पूनम यांनी सांगितले.

व्यवस्थापनातील बाबी

दररोज पहाटे ४ वाजता गोठ्यातील कामांना सुरुवात होते.

सकाळी ६ वाजेपर्यंत दूध काढण्याचे काम पूर्ण केले जाते. काही गायींचे दूध यंत्राने, तर काही गायींचे हाताने काढले जाते.

त्यानंतर गायींना सुका आणि ओला चारा एकत्र करून दिला जातो.

प्रति जनावराला दोन्ही वेळचे मिळून साधारण २५ किलो खाद्य दिले जाते.

त्यात ७० टक्के ओला चारा, तर ३० टक्के कोरडा चारा दिला जातो.

ओल्या चाऱ्यामध्ये गवत, तर कोरड्या चाऱ्यामध्ये सोयाबीन हरभऱ्याचे काड एकत्र करून दिले जाते.

लम्पी स्कीनचा प्रादुर्भाव टाळण्यात यशस्वी

मागील काही दिवसांत लम्पी स्कीन या त्वचा आजाराचा गायींमध्ये मोठ्या माणात प्रादुर्भाव होता. या आजाराचा प्रादुर्भाव आमच्या गोठ्यातील गायींना होऊ नये यासाठी आधीच प्रतिबंधात्मक लसीकरण करून घेतले. तरीदेखील गोठ्यातील एका एचएफ गायीला आणि एका देशी गायीला लम्पी स्कीनचा प्रादुर्भाव झाला.

त्या गायी लम्पी स्कीनमुक्त होईपर्यंत त्यांना इतर गायींपासून वेगळे ठेवून त्यांचे स्वतंत्र व्यवस्थापन केले. दररोज पशुवैद्यक गोठ्यावर येऊन बाधित जनावरांवर उपचार करत होते. त्या गायी लम्पी स्कीनमुक्त झाल्यानंतर तिला इतर गायींसोबत गोठ्यात बांधले.