Animal Husbandry : शेतीला गोपालनाची जोड

शेतकरी नियोजन ः गोपालन
------------
शेतकरी ः सुरेश राजाराम भिसे
गाव ः कुंडल, ता. पलूस, जि. सांगली
एकूण गायी ः ४६
...........
HF Cow : सांगली जिल्ह्यातील कुंडल (ता. पलूस) येथील सुरेश राजाराम भिसे (Suresh Bhise) यांची एक एकर १० गुंठ्यांपर्यंत शेती आहे. संपूर्ण कुटुंबाचे अर्थचक्र शेतीवर अवलंबून होते. मुळात भिसे कुटुंबाचा शेळी-मेंढीपालनाचा पारंपरिक व्यवसाय होता. पण त्यांनी हा व्यवसाय कधीच केला नाही.

सुरेश यांना तशी शिक्षणाची आवड नव्हती. दहावीपर्यंतचे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर एमआयडीसीमध्ये काही काळ नोकरी केली. परंतु नोकरीतून मिळणाऱ्या उत्पन्नावर मर्यादा असल्याने नोकरीत मन रमले नाही. तीन वर्षांनंतर नोकरी सोडली. नोकरी सोडल्यानंतर एक एकर शेतीत करायचे काय असा प्रश्‍न होताच. त्यासाठी शेतीला पूरक व्यवसाय करण्याचे ठरविले. शाश्‍वत उत्पन्नासाठी २००० मध्ये एचएफ गायींच्या संगोपनास सुरुवात केली. शेतीला पूरक व्यवसायाची जोड दिल्यापासून शाश्‍वत उत्पन्न मिळण्यास मदत मिळाली. आज त्यांच्या गोठ्यात लहान मोठ्या मिळून ४६ गायी असून, त्यापैकी २० गायी दुधाळ आहेत. व्यवसायामध्ये सुरेश यांना पत्नी मनीषा यांची मदत मिळते.

गोपालनास सुरुवात ः
शेतीपूरक व्यवसाय सुरू करण्याचा विचार केला. मात्र व्यवसायासाठी भांडवल उभे करण्याचे मोठे आव्हान समोर होते. त्यातून मार्ग काढत २००० मध्ये एका एचएफ गाईची खरेदी केली. हळूहळू आणखी गायींची खरेदी केली. व्यवसायाचा अभ्यास करून व्यवस्थापन तंत्रात बदल केले. राजाराम बापू दूध संघाकडून कर्ज घेत पाच गाईंची खरेदी केली. आज त्यांच्याकडे एकूण ४० गायी आहेत. अशारीतीने २००७ मध्ये खऱ्या अर्थाने व्यवसाय सुरू झाला. पुढे जातिवंत गाईची संख्या वाढविण्यासाठी पंजाब येथून गाई खरेदी करण्याचा निर्णय घेतला.

जातिवंत गायीचा शोध ः
पंजाबमध्ये जातिवंत आणि अधिक दूध देणाऱ्या गायी मिळतात, याची माहिती होतीच. परंतु त्या गाई सांगलीपर्यंत आणण्यासाठी चार ते पाच दिवसांचा कालावधी लागतो. पंजाब ते सांगली यादरम्यानच्या प्रवासात गायीचे आरोग्य बिघडण्याची शक्यता असते. आणि त्याचा परिणाम दूध उत्पादनावर होण्याची शक्यता असते.

पंजाबमध्ये अभ्यासदौरा केला. त्या वेळी फिरत असताना लक्षात आले, की तेथे उत्तम पैदास तंत्र व ‘ब्रीड’वर चांगले काम होते. त्यासाठी पुन्हा जातिवंत आणि शुद्ध गुणवत्तेच्या गाईंचा शोध सुरू केला आणि जातिवंत गाई घरीच तयार करण्यावर भर दिला.

गोठ्यातील गायी ः
एकूण गायी ः ४६
मोठ्या गायी ः २८, त्यापैकी दुधाळ गायी ः २०
लहान पाड्या ः १८

व्यवस्थापनातील बाबी ः
- सकाळी सहा वाजता गोठ्यातील कामांना सुरुवात होते.
- मिल्किंग यंत्राद्वारे दूध काढणी केली जाते.
- गव्हाणीतच पिण्याच्या पाण्याची सोय केली आहे.
- प्रत्येक गाईच्या कानाला टॅग लावला आहे.
- पाडी जन्माला आल्यानंतर लगेच रेकॉर्ड ठेवले जाते.
- प्रत्येक पाडीची आई, तिला देण्यात येणारे सीमेन, त्याच वळूचे सीमेन पुन्हा पुढील पाडीला दिले जाऊ नये यासाठी प्रत्येक वेळी वेगळ्या वळूच्या सीमेनचा वापर केला जातो. त्यामुळे दुधाचा दर्जा सुधारला. दूध उत्पादन क्षमता वाढली.
- गोचीड व माशीचा प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी महिन्यातून एकदा कीटकनाशकांची फवारणी केली जाते.
- लाळ्या खुरकूत आणि इतर लसीकरण वेळेवर करण्यावर भर दिला जातो.
- लसीकरण, गाभणकाळ आदींची नोंद ठेवली जाते.

खाद्य व्यवस्थापन ः
- प्रति गाय २० किलो ओला, ४ किलो सुका चारा दिला जातो.
- एक लिटर दूध देणाऱ्या गाईला ३०० ग्रॅम गोळी पेंड दिली जाते. त्यानुसार खाद्याचे प्रमाण वाढवले जाते.
- जंताचे औषध दर तीन महिन्यांनी दिले जाते
- हंगामात कडबा कुट्टी प्रति ९ रुपये प्रमाणे विकत घेतला जातो.
- सुक्या चाऱ्यामध्ये कडबा, हरभरा भुसकट, मुरघास दिला जातो. तर ओल्या चाऱ्यामध्ये हत्ती गवत, ऊस, मका यांचा वापर केला जातो.
-----------
- सुरेश भिसे, ७३८७३३५९१३
(शब्दांकन ः अभिजित डाके)