Ai In Dairy Farming: पशुपालनामध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता ठरतेय फायदेशीर

डॉ. शांताराम गायकवाड

Ai In Animal Health: गेल्या काही वर्षांत पशुपालनात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (एआय) वापर वाढत आहे. यामुळे पशुपालनामध्ये शाश्वतता वाढली आहे. दुग्ध व्यवसायात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा सर्वांत मोठा फायदा म्हणजे उत्पादकता वाढविण्याची क्षमता. पारंपारिक दुग्ध व्यवसाय हा अनुभव आणि निरीक्षणावर खूप अवलंबून आहे, ज्यामुळे अनेकदा विसंगत परिणाम मिळतात. मात्र कृत्रिम बुद्धिमत्ताचलित साधने शेतकऱ्यांना तत्काळ माहिती उपलब्ध करून देतात.

कृत्रिम बुद्धिमत्तेमधील प्रणालीमध्ये गायींना जोडलेल्या सेन्सर्समधून गोळा केलेल्या माहितीचे विश्लेषण होते. यानुसार दूध काढण्याच्या सर्वोत्तम वेळ निवडली जाते. उत्पादकता वाढविण्यासाठी आहार वेळापत्रकाचे नियोजन करणे सोपे जाते. यंत्रमानवाद्वारे दूध काढण्याची प्रक्रिया स्वयंचलित होते. प्रत्येक गाय कार्यक्षमतेने आणि स्वच्छतेने दूध देते. यंत्रणा केवळ श्रमाचा भार कमी करत नाहीत तर जनावरांवरील ताण देखील कमी करतात, ज्यामुळे दुग्धोत्पादन वाढते.

आरोग्य व्यवस्थापन

जनावरांचे आरोग्य हे यशस्वी दुग्ध व्यवसायाचा आधारस्तंभ आहे. निरोगी गोठा राखण्यासाठी आजाराचे लवकर निदान आणि प्रतिबंध करणे महत्त्वाचे आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता संचालित आरोग्य देखरेख प्रणालीमध्ये शरीराचे तापमान, हृदय गती, रवंथपणा आणि हालचालींच्या नमुन्यांसह महत्त्वाच्या लक्षणांचा मागोवा घेण्यासाठी सेन्सर वापरलेले असतात. हे सेन्सर्स लक्षणे दिसण्यापूर्वी विसंगती शोधण्यासाठी आणि आजाराचा अंदाज घेण्यासाठी जमा झालेल्या माहितीचे विश्लेषण करतात. यानुसार पशुपालक तत्काळ उपाययोजना करू शकतो. आजार नियंत्रित राहिल्याने प्रतिजैविकांची आवश्यकता कमी होते. आर्थिक नुकसान कमी करता येते.

प्रजननाचे नियोजन

कमी जनावरांमध्ये जास्त दूध उत्पादनासाठी जनावरांची पुनरुत्पादक कार्यक्षमता महत्त्वाची आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रगत माहिती विश्लेषणाद्वारे प्रजनन कार्यक्रमांमध्ये क्रांती घडवत आहे. गाईच्या गळ्यात बसवलेले सेन्सर्स कृत्रिम रेतनासाठी वेळेचा अचूक अंदाज घेण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. या माहितीमुळे गर्भधारणेचे प्रमाण सुधारते, दोन वेतांतील अंतर कमी होते, जनावरांची उत्पादकता वाढते.

आनुवंशिक निवडीमध्ये लक्षणीय सुधारणा होते. जमा झालेली शास्त्रीय माहिती आणि आनुवंशिक वैशिष्ट्यांचे विश्लेषण करून, कृत्रिम बुद्धिमत्तेमुळे उत्तम प्रजनन असणारी जनावरे ओळखण्यास मदत होते. ज्यामुळे निरोगी, जास्त उत्पादन देणाऱ्या कालवडी तयार करणे शक्य होते.

खाद्य व्यवस्थापन

पशुपालनातील महत्त्वाचा खर्च हा खाद्यावर होतो. नफ्यासाठी खाद्य कार्यक्षमता योग्य राखणे महत्त्वाचे आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ताचलित प्रणाली प्रत्येक गायीसाठी वैयक्तिकृत आहार योजना तयार करण्यासाठी शरीराची स्थिती, गरज आणि पर्यावरणीय परिस्थिती यासारख्या घटकांचे विश्लेषण करते. याव्यतिरिक्त ही प्रणाली खाद्य सेवनाचे निरीक्षण करण्यासाठी उपयोगी ठरते. यानुसार प्रत्येक जनावरास योग्य वेळी योग्य पोषण मिळते.

पर्यावरण अनुकूल पद्धती

कृत्रिम बुद्धिमत्ता तंत्रज्ञानाचा अचूक वापर चारा पिकासाठी सिंचन प्रणाली, जमिनीतील ओलावा आणि हवामानाचे निरीक्षण करता येते. या तंत्राने कमी पाण्यात जास्त चारा उत्पादन मिळते. तसेच खत व्यवस्थापन आणि मिथेन उत्सर्जन कमी करण्यास मदत होते. प्रगत कचरा व्यवस्थापन प्रणालीच्या माध्यमातून शेणाचे बायोगॅस आणि सेंद्रिय खतामध्ये रूपांतर करता येते. पर्यावरणीय प्रभाव कमी करताना शेतकऱ्यांसाठी अतिरिक्त महसूल उत्पन्नाचे साधन तयार होते.

तंत्रज्ञानाची उपलब्धता

कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर असलेले मोबाइल अॅप्स उपलब्ध आहेत. यामध्ये तज्ञांचा सल्ला, हवामान अंदाज, बाजारभाव आणि प्रशिक्षण संसाधन सहज उपलब्ध होतात.त्यामुळे लघुस्तरीय पशुपालनांना नवीन तंत्रज्ञान सहज उपलब्ध होत आहे.

दुधाची गुणवत्ता

पशुपालनात दुधाची गुणवत्ता हा एक महत्त्वाचा घटक आहे, जो ग्राहकांचे आरोग्य आणि बाजार मूल्यावर थेट परिणाम करतो. कृत्रिम बुद्धिमत्ताचालित गुणवत्ता नियंत्रण प्रणाली दूध संकलन आणि साठवणुकीदरम्यान तापमान, सोमॅटिक पेशींची संख्या आणि सूक्ष्मजीवांचा प्रादुर्भाव यासारख्या घटकांचे सातत्याने निरीक्षण करते. माहिती तंत्रज्ञानाचा वापर दूध वितरण प्रणालीसाठी उपयुक्त आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्तेसोबत एकत्रित केलेले ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान उत्पादन प्रक्रियेतील प्रत्येक टप्प्याची नोंद करत असल्याने ग्राहकांना उत्पादनाची खात्री पटते.

डॉ. शांताराम गायकवाड ९८८१६६८०९९,

(सरव्यवस्थापक, गोविंद डेअरी, फलटण, जि. सातारा)