कांद्याच्या उत्पादनासोबतच दरामध्ये मोठी चढ-उतार होत असते, त्यावर मात करून दरामध्ये स्थिरता मिळवण्यासाठी ग्रामीण पातळीवर छोटे कांदा प्रक्रिया उद्योग सुरू होणे आवश्यक आहे. अशा छोट्या प्रक्रिया उद्योगासाठी आवश्यक यंत्रे, उपकरणांची माहिती घेऊ. महाराष्ट्रात विविध हंगामांतील कांदा वर्षभर बाजारपेठेत येत असतो. मात्र, बाजारभावातील चढ-उतारामुळे अनेकवेळा शेतकरी अडचणीमध्ये येतो. यावर काही प्रमाणात कांदा चाळीचा पर्याय उपयुक्त ठरतो. मात्र, एका ठरावीक मर्यादेपलीकडे कांद्याच्या साठवणीमध्ये कांदा सडणे, कुजणे, वजन कमी होणे, मोड येणे अशा अनेक अडचणींचा सामना करावा लागतो. त्यातच अनेक भागांमध्ये साठवणुकीच्या पुरेशा व कार्यक्षम सोयी उपलब्ध नाहीत. या समस्येवर मात करण्यासाठी गावातील शेतकऱ्यांनी एकत्र येत कांदा प्रक्रिया उद्योग उभारणे सहजशक्य आहे. कांद्यावर प्रक्रिया करून विविध उत्पादनांची निर्मिती केल्यास शेतकऱ्यांना निश्चित चांगला फायदा होऊ शकतो. सध्या भारतामध्ये एकूण कृषिमालापैकी केवळ ५ टक्के मालावर प्रक्रिया होते. उर्वरित कृषिमाल हा योग्य साठवण आणि प्रक्रियेविना खराब होतो. कांद्यामध्ये पाण्याचे प्रमाण म्हणजेच जलांश जास्त आहे, त्यामुळे तो जास्त काळ टिकू शकत नाही. यासाठी कांद्यावर मुख्यतः निर्जलीकरणासारखी प्रक्रिया आवश्यक ठरते. या प्रक्रियेद्वारे कांद्यापासून चकत्या, पावडर, पेस्ट, रस आणि कांदा लोणच्यासारखे अधिक काळ टिकवणारे पदार्थ बनवता येतात. निर्यातीमध्ये या पदार्थांना चांगली मागणी आहे. कांदा प्रक्रिया उद्योगासाठी आवश्यक यंत्रे पिलिंग मशिन (साल /बाह्य आवरण काढण्याचे यंत्र) ः कांद्यावरील बाह्य आवरण म्हणजेच त्यावरील साल काढण्याकरिता या यंत्राचा वापर केला जातो. हे एक स्वयंचलित यंत्र असून, याची क्षमता ५० किलो प्रतितासपासून पुढे आहे. आपल्या भागातील उपलब्ध कांदा आणि त्यावरील प्रक्रिया या अनुषंगाने आवश्यक त्या क्षमतेची यंत्रे बाजारात उपलब्ध आहेत. या यंत्राची किंमत अंदाजे २० हजारांपासून पुढे क्षमतेनुसार वेगवेगळी असू शकते. कांदा रूट आणि हेड कटिंग मशिन (मुळे व शेंडा कापण्याचे यंत्र) ः

कांदा वॉशिंग मशिन (धुण्याचे यंत्र) -

कांदा कटर किंवा स्लाइसर यंत्र (कांद्याच्या चकत्या करण्याचे यंत्र) - या यंत्राद्वारे कांद्याच्या लहान चकत्या केल्या जातात. निर्जलीकरणादरम्यान पाण्याचे प्रमाण लवकर कमी होण्यासाठी चकत्यांची जाडी ही ०.३ ते ०.६ सेंमी असावी. हे यंत्र स्वयंचलित असून, या यंत्राची किंमत १० हजारापासून पुढे क्षमतेनुसार कमी- अधिक असू शकते. डिहायड्रेटर किंवा ड्रायर (कांदा वाळवण्याचे यंत्र) -

काही कंपन्यांमार्फत वरील सर्व यंत्रे एकत्रित किंवा वेगवेगळी उपलब्ध होऊ शकतात. ग्राइंडर (गिरणी)

एकूण ५ ते १० लाखांपर्यंत गुंतवणूक केल्यास शेतकरी किंवा शेतकरी गट कांदा प्रक्रिया उद्योग सुरू करू शकतात. या प्रक्रिया पदार्थांच्या दरामध्ये बऱ्यापैकी स्थिरता असल्याने ताज्या कांद्याच्या तुलनेमध्ये आर्थिक स्थिरता मिळू शकते. या छोट्या उद्योगाच्या साह्याने सामान्य शेतकऱ्यांना कांद्याच्या दरातील चढ-उतारावर काही प्रमाणात तरी मात करणे शक्य होईल, अशी आशा आहे. गणेश खुळे, ९३५९४३५१८३ (अन्न प्रक्रिया अभियांत्रिकी विभाग, सैम हिग्गिनबॉटम कृषी, प्रौद्योगिकी आणि विज्ञान विश्वविद्यालय, प्रयागराज, उत्तर प्रदेश)