दूध प्रक्रिया उद्योगातील उपकरणे
दूध हा नाशीवंत पदार्थ असल्यामुळे उत्पादित आणि संकलित दुधाचे योग्य नियोजन करणे आवश्यक आहे. टिकवणक्षमता वाढविण्यासाठी दुधावर विविध प्रक्रिया करणे गरजेचे असते. या सर्व प्रक्रिया करण्यासाठी विविध उपकरणांची आवश्‍यकता असते. दुधावर प्रक्रिया करण्यासाठी आधुनिक यंत्रांचा वापर केल्यामुळे स्वच्छतेचे निकष पाळणे अधिक सोपे होते. त्यामुळे दुधाची गुणवत्ता आणि चव टिकून राहते. तसेच दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थ खराब होण्याची शक्यता कमी होते. दूध गरम करण्यासाठी यंत्र (पाश्‍चरायझर) दुधाची टिकवणक्षमता वाढविण्यासाठी दूध निर्जंतुक करणे आवश्यक असते. त्यासाठी दूध तापविणे किंवा पाश्‍चरायझेशन करणे ही अत्यंत प्रभावशील प्रक्रिया आहे. या प्रक्रियेमध्ये ७२ अंश सेल्सिअस तापमानावर १५ सेकंदांसाठी दूध गरम केले जाते. त्यानंतर ४ अंश सेल्सिअसपर्यंत थंड करून साठवून ठेवले जाते. या प्रक्रियेमुळे दुधातील घातक जिवाणू, विषाणू नष्ट होतात. असे दूध पिण्यास अधिक सुरक्षित असते. दूध तापवण्याची प्रक्रिया पूर्ण करण्यासाठी बॅच पाश्‍चरायझर (एलटीएलटी-लो टेम्परेचर लाँग टाइम) किंवा प्लेट पाश्‍चरायझर (एचटीएसटी-हाय टेम्परेचर शॉर्ट टाइम) या यंत्राचा वापर केला जातो. बॅच पाश्‍चरायझर
होमोजिनायझर (एकजीव करण्याचे उपकरण)
दूध थंड करण्यासाठी यंत्र फ्रिज फ्रीजमध्ये १ लिटरपासून ते २० लिटरपर्यंत दूध ५ ते १० अंश सेल्सिअस तापमानापर्यंत ठेवता येते. बाजारात २५० ते ५०० लिटर क्षमतेचे फ्रिज उपलब्ध आहे. बल्क कुलर
- चंद्रकला सोनवणे, ७९७२९९९४६४ (के.एस.के. अन्नतंत्र महाविद्यालय, बीड)