पुणे - कोविडमुळे डळमळीत झालेली जागतिक बाजारपेठ सुरळीत होत असताना दुधाच्या उत्पादनात (Milk Production) अपेक्षित वाढ झालेली नाही. त्यामुळे जगाच्या बाजारात भारतीय दुग्धजन्य पदार्थांना मागणी (Dairy Product Demand) वाढते आहे. त्याचा फायदा राज्यातील दूध प्रकल्पांना होत असून, निर्यात झपाट्याने वाढते आहे.

एप्रिल २०२१ पासून देशातून सुरू असलेल्या दुग्धजन्य पदार्थांच्या निर्यातीने फेब्रुवारी २०२२ पर्यंत १ लाख ७० हजार टनांचा पल्ला गाठला होता. त्यातून ५५२ दशलक्ष डॉलर्सची उलाढाल केली आहे. ‘‘डेअरी उद्योगातील निर्यात ६३ टक्के वाढली आहे. गेल्या हंगामात २१२२ कोटी रुपयांच्या आसपास निर्यात (Export) होती. या हंगामात ती दुपटीने वाढून चार हजार कोटी रुपयांच्या पुढे गेली आहे,’’ असे डेअरी उद्योगाचे (Dairy Industry) म्हणणे आहे.

पुण्याच्या इंदापूर भागातील सोनाई डेअरी उद्योग (sonai Dairy) समूहाच्या वार्षिक निर्यातीत ५० कोटी रुपयांची वाढ झाली आहे. गेल्या पाच वर्षांपासून सोनाईला निर्यातीमधील पंचतारांकित निर्यातदाराचा (फाइव्हस्टार्स एक्स्पोर्टर) मान मिळतो आहे. चीज, बटर, पनीर, स्किम्ड मिल्क पावडर, व्हाइट मिल्क पावडर, डेअरी व्हाइटनर, तूप अशा सर्वच पदार्थांना विदेशात मागणी वाढते आहे.

सोनाई डेअरी उद्योग समुहाचे अध्यक्ष दशरथ माने (Dashrath Mane) यांनी सांगितले, की जगात दूध उत्पादनात अग्रगण असलेल्या युक्रेन, रशिया, युरोप, न्यूझीलंड, ऑस्ट्रेलियासह अनेक देश आता उत्पादनात पिछाडीवर आहेत. दुग्धजन्य पदार्थांच्या निर्यातीत देशात सर्वांत मोठी कामगिरी अमूलची आहे. अमूलने गेल्या वर्षभरात १४०० कोटी रुपयांच्या पदार्थांची निर्यात केली. तसेच, सोनाईने देखील ३०० कोटी रुपयांपेक्षा जास्त उलाढाल दुग्धजन्य पदार्थांच्या निर्मितीतून केली आहे. त्यामुळे राज्य आता निर्यातीत गुजरातनंतर दुसऱ्या क्रमांकावर आले आहे.

राज्यातील दुग्धजन्य पदार्थांच्या निर्यातवाढीचा फायदा अप्रत्यक्षपणे शेतकऱ्यांना होतो आहे. निर्यात वाढविल्यामुळे सोनाईचे दूध संकलन २० लाख लिटर्सपर्यंत गेले आहे. दुधाच्या खरेदीदरात सतत होणारी वाढ याच निर्यातीवाढीमुळे घडून येते आहे. ‘‘न्यूझीलंडनतर उत्पादनात भारत आघाडीवर आहेत. निर्यातीत सातत्य ठेवल्यास दुग्ध व्यवसायाची आणखी भरभराट होऊन शेतकऱ्यांना आधार मिळू शकेल,’’ असे श्री. माने यांनी स्पष्ट केले.

चितळे डेअरी उद्योग समूहाचे संचालक श्रीपाद चितळे यांच्या म्हणण्यानुसार, तेजीत आलेल्या निर्यातीला कायम ठेवण्याची देशातील सरकारी व बिगर सरकारी दूध क्षेत्राने संयुक्तपणे पुढील दिशा आखायला हवी. ‘‘भारतीय दूध भुकटी, लोणी, चीज यांच्या मागणीत झपाट्याने वाढ होते आहे. जागतिक पातळीवर दुधाची तयार झालेली टंचाई, उन्हाळ्याचा कालावधी, युक्रेन-रशिया युद्धाचा हा परिणाम आहे,’’ असे ते म्हणाले.

गोविंद मिल्कचे माजी महाव्यवस्थापक बी. पी. पाटील म्हणाले, की कोविडनंतरच्या काळात जगभर पोषणविषयक जागृती आली आहे. त्यामुळे दूध व दुग्धजन्य पदार्थांच्या मागणीत वाढ झालेली आहे. विशेष म्हणजे तरूणाईतील ग्राहक वर्ग मोठ्या प्रमाणात दुग्धजन्य पदार्थांकडे वळतो आहे. त्यामुळे देशी व विदेशी बाजारात नावीन्यपूर्ण दुग्धजन्य पदार्थांच्या मागणीत वाढ होते आहे.’’

एस. बी. मार्केटिंग डेअरी सोल्युशनचे प्रमुख संजय भागवतकर यांच्या मते जगातील दुग्धजन्य पदार्थांच्या बाजारपेठा भारतीय डेअरी क्षेत्रासाठी आणखी विकसित होत जातील. ‘‘गाय, म्हशीच्या दूध उत्पादनात जगात दीड टक्के वाढ होत असताना भारतात हेच प्रमाणात ६.५ टक्के दराने वाढते आहे. त्यामुळे भारतीय उत्पादनांना वाव वाढतो आहे. अमूल, चितळे, कात्रज असे दूध प्रकल्प आता मिठाई निर्मितीमध्ये देखील उतरले आहेत. परिणामी, दुग्धजन्य पदार्थांच्या बाजारपेठेची वाटचाल आता दमदार वळणार आली आहे,’’ असे भागवतकर यांनी स्पष्ट केले.