निसर्गाच्या सानिध्यात शेती करताना निसर्गाचे घटक असलेले साप, विंचू यांच्याशी संपर्क नक्कीच येतो. यातूनच सर्पदंशासारख्या घटना घडतात. अशावेळी घाबरून न जाता प्रथमोपचार करून तज्ज्ञ डॉक्टरांकडून उपचार करावेत. शेतकरी, शेतमजूर व लहान मुले यांच्या बाबतीत साप, विंचू चावणे अशा घटना जास्त प्रमाणात घडतात. भारतात सर्पदंशामुळे होणाऱ्या मृत्यूचे प्रमाण सर्व जगात जास्त आहे, असे मानले जाते. परंतु वास्तविक पाहता हे मृत्यू आपण टाळू शकतो. त्याकरिता रुग्णास आवश्यक ते प्रथमोपचार व ताबडतोब रुग्णालयात हलवणे आवश्यक असते. आपण याची माहिती घेऊच, पण त्याआधी विषारी सापांची माहितीसुद्धा घेऊ. भारतामध्ये २३६ प्रकारचे साप आहेत. त्यातल्या १३ जाती विषारी आहेत. आपल्याकडे साधारणपणे चार प्रकारचे विषारी साप आढळतात. बहुतांश साप बिनविषारी असतात.

१. नाग : (cobra) काळ्या रंगाचा मोठा, प्रसंगी ६-८ फूट लांबी व फणा असलेला साप. किंग कोब्रा हा एक याचा भाऊबंद. अत्यंत विषारी. काही मिनिटांतच यामुळे शरीराचे व श्वासाचे स्नायू कमजोर होऊन मृत्यू होतो.

२ मण्यार : (common krait) काळ्या रंगाचा व अंगावर आडवे काळे पट्टे असलेला आकाराने लहान साप. २ फुटाच्या आसपास. बऱ्याचदा रात्री झोपेमध्ये असताना याचा दंश होतो व दंशाच्या खुणासुद्धा लवकर दिसून येत नाहीत. त्यामुळे निदान होण्यास अवघड. यामुळे साधारण ८ ते १२ तासांनी शरीराचे व श्वासाचे स्नायू कमजोर होऊन मृत्यू होतो.

३. घोणस : (Russels viper) पिवळसर करड्या रंगाचा व अंगावर स्पष्ट, उठावदार, गोलाकार नक्षी. २ फुटाच्या आसपास. यामुळे रक्त गोठण्याच्या प्रक्रियेत बिघाड होऊन शरीरात रक्ताच्या गुठळ्या व काहीवेळा रक्तस्राव होतो. यामुळे मूत्रपिंड निकामी होते व मृत्यू होतो.

४ फुरसे : (saw scaled viper) पिवळसर करड्या रंगाचा व अंगावर अस्पष्ट, फिकट ,गोलाकार नक्षी व डोक्यापासून शेपटीकडे जाणाऱ्या दोन लाटेसारख्या रेषा. मातीसारखा रंग असतो व मातीमध्ये लवकर दिसून येत नाही. विषाचे परिणाम घोणसे सारखेच साधारण.

प्रथमोपचार