पिकाच्या लागवडीवेळीच त्यातील सापळा पिकांचे योग्य नियोजन करावे. पुढे होणाऱ्या पीक संरक्षणाच्या खर्चात बचत शक्य होते. एकात्मिक पद्धतीतील अशा घटकांच्या वापराने पर्यावरणाचा ऱ्हास रोखता येतो. निसर्गातील बहुतांश किडींच्या नियंत्रणासाठी निसर्ग आपल्या पातळीवर कार्यरत असतो. काही किडींसाठी रासायनिक नियंत्रणाची गरज भासते. मात्र, अनेकजण थोडा धीर न धरता शेतात कीड रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर करतात. त्यातून पर्यावरणासाठी ऱ्हास होतो. हानिकारक किडींसोबत उपयुक्त कीटकांची संख्या कमी होते. मित्र कीटकांची संख्या कमी झाल्याने पुन्हा किडींची संख्या आटोक्यात आणण्यासाठी रासायनिक घटकांचा वापर करण्याशिवाय पर्याय राहत नाही. आपल्याकडे बहुतांश शेती उत्पादनामध्ये रासायनिक कीटक नाशकांचे अवशेष निर्धारित पातळीपेक्षा अधिक असल्याचे दिसून येते. पर्यावरणातही चारा, पाणी यामध्ये कीटकनाशकांचे अवशेष राहत असून, पुढे ते दुधातही आढळून येतात. त्याचे विपरीत परिणाम मानवी आरोग्यावर होतात. हे सर्व टाळण्यासाठी एकात्मिक कीड व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब केला पाहिजे. यातून सजीवसृष्टीची संभाव्य हानी टाळता येईल. तसेच पीक संरक्षणाच्या खर्चातही बचत होऊ शकेल. एकात्मिक कीड व्यवस्थापनातील सापळा पिकाच्या लागवडीचे नियोजन मुळ पिकाच्या पेरणीसोबत केले पाहिजे. सापळा पीक म्हणजे काय? मुख्य पिकांचे किडींमुळे होणारे नुकसान कमी करण्यासाठी किडींना जास्त बळी पडणारे दुसरे पीक मुख्य पिकासोबत लावले जाते. या पिकाकडे कीड आकर्षित होते. पर्यायाने मुख्य पिकाचे संरक्षण होते. अशा पिकांना “सापळा पिके” म्हणतात. सापळा पीक वापरण्याची तत्त्वे

महत्त्वाच्या पिकातील सापळा पिके कापूस

सोयाबीन

तूर 

भुईमूग भुईमूग पिकाच्या सीमा ओळीने सूर्यफुलाची सापळा पीक म्हणून लागवड केल्यास हेलीकोवर्पा, स्पोडोप्टेरा आणि केसाळ अळीच्या मादी पतंग पिवळ्या रंगाच्या फुलाकडे आकर्षित होऊन अंडी घालतात. अशा फुलांवरील अंडीपुंज आणि अळ्या वेचून नष्ट कराव्यात. टोमॅटो  टोमॅटोवरील फळ पोखरणारी अळी आणि सूत्रकृमींच्या नियंत्रणासाठी टोमॅटो पिकाभोवती झेंडूची एक ओळ सापळा पीक म्हणून लावावी. फळपिके  फळ पिकामध्ये मुळांवर हल्ला करणाऱ्या सुत्रकृमींच्या नियंत्रणासाठी झेंडू सारखी मिश्रपिके घ्यावीत. झेंडूच्या मुळांमध्ये ‘अल्फा टर्निथल’ हे रसायन स्रवते, परिणामी सूत्रकृमींच्या नियंत्रणास मदत होते. फुलांचे अतिरिक्त उत्पन्न मिळू शकते. सापळा पिकाचे फायदे

संपर्क- डॉ. कृष्णा अंभुरे, ८८३०७५०३९८ (विषय विशेषज्ञ-पीक संरक्षण, कृषी विज्ञान केंद्र, सगरोळी, ता. बिलोली, जि. नांदेड.)