मातीचे भौतिक गुणधर्म, कणांची रचना व त्यांच्या परस्पर संबंधामुळे जमिनीचे गुणधर्म ठरत असतात. या कणांच्या रचनांमुळे मातीतील पाण्याचे वहन, हवा खेळण्याचे व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचे प्रमाण ठरत असते. या घटकांच्या पिकांच्या वाढीवर चांगले किंवा वाईट परिणाम होतात. जमिनीच्या रचनेमध्ये कणांचे एकमेकांशी असलेले संबंध महत्त्‍वाचे असतात. मातीच्या कणांच्या एकत्रीकरणातून मातीचे संच (स्थानिक भाषेमध्ये ढेकळे) तयार होतात. या ढेकळांचे आकार आणि प्रकारानुसार त्यातून होणाऱ्या पाण्याच्या प्रवाहांचा वेग ठरतो. पाण्याच्या आंतरप्रवाहात पाण्याचा खाली जाण्याचा वेग (इनफिल्टरेशन), आजूबाजूला पसरण्याचा वेग (परक्युलेशन) यांचा समावेश असतो. सर्वसाधारणपणे जमिनीची रचना सहा प्रकारची असते.

1. ग्रॅन्युलार (सुपारीपेक्षा लहान आकाराचे मातीचे संच (ढेकूळ) वेगळे असतात.)
2. सब अँग्युलार ब्लॉकी (ढेकूळ फोडल्यास त्याला कोन किंवा कडा दिसतात.)
3. कोरस अँग्युलार ब्लॉकी (ढेकूळ फोडल्यास त्याला तीव्र कोन दिसतात)
4. प्रीझमॅटिक (काचेच्या त्रिकोणाकृती लोलकाप्रमाणे उभ्या व अनेक बाजूने कडा असतात.)
5. कॉल्युमिनार (उभ्या कॉलमप्रमाणे उंच कडा असतात.)
6. प्लेटी (आडवे एकावर एक थर असतात.)

वरील सर्व प्रकारच्या जमिनीच्या रचनेच्या प्रकाराच्या पिकांच्या लागवडीच्या दृष्टीने विचार केल्यास त्यात छोटे भेद आहेत. उदा. रोपवाटिकेसाठी ग्रॅन्युलार प्रकारची रचना उत्कृष्ट असते. मात्र, हीच रचना मुख्य पिकासाठी योग्य नाही. आपल्या महाराष्ट्रात ब्लॅक कॉटन जमिनीत मात्र सब अँग्युलर, अँग्युलर ब्लॉकी अशा रचना जास्त सापडतात. त्यानंतर कॉल्युमिनार व प्रीझमॅटिक रचना बेसाल्ट प्लेटच्या मूळ खडकापासून तयार झालेल्या जमिनीमध्ये सापडतात.

ज्या जमिनीमध्ये कर्बाचे प्रमाण जास्त असेल (साधारणः ०.६ ते १.० पर्यंत) व रचना कॉल्युमिनार, प्रीझमॅटिक असल्यास त्यात मोठ्या पोकळ्या किंवा सच्छिद्रता (मॅक्रोपोअर्स) आणि सूक्ष्म पोकळ्या (मायक्रोपोअर्स) जास्त प्रमाणात असतात. जमिनीच्या मोठ्या सच्छिद्रामध्ये जिवाणूचे घर असते. त्यात पिकांच्या मुळांसाठी प्रवेश करणे कमालीचे सोपे असते. अशा जमिनीत पाणी व अन्नद्रव्याची उपलब्धता चांगली होत असल्याने वनस्पतीची वाढ जोमाने होऊ शकते. या पिकांची पाने जास्तीत जास्त प्रकाशसंश्‍लेषण करतात. या विपरीत परिस्थिती असल्यास वनस्पती संप्रेरकाद्वारे संदेश देऊन स्वतःची वाढ नियंत्रित करतात. परिणामी पिकाच्या उत्पादनात घट येते. मातीच्या कणांवर परिणाम करणारे घटक ः

संपर्क ः डॉ. मेहराज शेख, ९९७०३८७२०४