keep the cattle shed clean and dry.
गोठ्याच्या भोवतालच्या परिसरात दलदल आणि जास्त गवत वाढले असेल, तर माश्‍या, डास व इतर कीटकांचा प्रादुर्भाव वाढतो. हे लक्षात घेऊन गोठा उंच ठिकाणी असावा. जनावरांचे योग्य व्यवस्थापन ठेवावे. व्यवस्थापनातील त्रुटीमुळे जनावरांमध्ये अनेक आजार उद्भवतात. गोचीड, हवामानातील अचानक बदल, अपुरा आहार, अस्वच्छ गोठा, सभोवतालचे वातावरण इत्यादी घटक जनावरांमध्ये आजार उद्‌भवण्यास कारणीभूत ठरतात. या घटकांचे वेळीच उपाययोजना न केल्यास मोठ्या आर्थिक नुकसान होण्याचा धोका असतो. आजाराच्या प्रतिबंधासाठी कारणीभूत ठरणाऱ्या घटकांना ओळखून वेळीच उपाययोजना करणे फायदेशीर ठरते. आजारासाठी कारणीभूत घटक आणि उपाययोजना ः आहार
व्यवस्थित निवारा उपलब्ध नसणे
गोठ्याच्या सभोवतालचा परिसर
आहारातील अचानक बदल जनावरांची पचन व्यवस्था चांगली राहण्यासाठी योग्य वेळी, योग्य प्रमाणात चारा, पशुखाद्य देणे गरजेचे असते. आहारातील अचानक बदलामुळे अपचन, पोटफुगी, हगवण, पोट गच्च होणे इत्यादी समस्या उद्भवतात. त्याकरिता जनावरांचा प्रकार, वजन आणि उत्पादनानुसार ठरलेल्या वेळीच योग्य प्रमाणात आहार द्यावा. आहाराची वेळ आणि प्रमाण यात बदल करू नये. आहारात एखाद्या घटकाचा जास्त पुरवठा करणे टाळावे. आहारात बदल करावयाचा असल्यास हळूहळू करावा. त्याकरिता १५ दिवसांचा कालावधी द्यावा. लसीकरण जनावरांच्या प्रकारानुसार योग्य वयात, योग्य मात्रेत, योग्य पद्धतीने लसीकरण न केल्यास त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती खालावते. जनावरे अशक्त होतात. गोठ्यातील आजारी जनावरांना तात्काळ लसीकरण न केल्यास इतर जनावरांना संसर्गजन्य आजाराची बाधा होऊ शकते. त्यासाठी सर्व जनावरांना योग्य वेळी पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने लसीकरण करून घ्यावे. जंतनिर्मूलन जनावरांत जंतांचा प्रादुर्भाव झाल्यास कुपोषण, रक्तक्षय होतो. जनावरांचे आरोग्य बिघडून जनावर अशक्त होतात. अशा जनावरांना अवयवांचे आजार उद्भवतात. रोगप्रतिकारक शक्ती कमी होऊन जनावर इतर आजारांना सहज बळी पडते. त्याकरिता योग्य वेळी, गरजेनुसार पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने जंताचे औषधे द्यावीत. शेण तपासणी करून जंतनिर्मूलन केल्यास परिणामकारक जंतनिर्मूलन करता येते. गव्हाणीची स्वच्छता
बाधित आणि निरोगी जनावरे एकत्र बांधणे बाधित आणि निरोगी जनावरे एकत्र बांधल्यामुळे जंत, संसर्गजन्य आजारांचा फैलाव जलद व मोठ्या प्रमाणात होतो. त्यासाठी गोठ्यातील आजारी जनावरांना वेगळे करून उपचार करावेत. व्यवस्थापनासाठी वेगळे मजूर ठेवावेत. जनावर पूर्ण आजारमुक्त झाल्यावर इतर जनावरांत मिसळू द्यावे. जनावरे चरायला सोडणे टाळावे
संपर्क ः डॉ. प्रफुल्लकुमार पाटील, ८३२९७३५३१४ (पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)