जनावरातील सर्पदंशाचे निदान अन्‌ उपचार
सध्याच्या काळात चराईला जाणाऱ्या जनावरांच्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात सर्पदंश दिसून येत आहे. जनावरांना नागदंश व मण्यार दंश झाल्यास मज्जासंस्था बाधित होऊन अर्धांगवायू सदृश लक्षणे आढळून येतात. घोणस व फुरसे यांचा दंश झाल्यास रक्तातील घटकांशी निगडीत लक्षणे दिसतात. लक्षणे तपासून विषबाधा वेळीच उपचार करून आटोक्यात आणावी.
आ पल्या देशात जवळपास ६० विषारी सापांच्या प्रजाती आढळतात.त्यामधील नाग, मण्यार, फुरसे व घोणस या प्रमुख आणि अत्यंत विषारी प्रजाती आहेत. सापाच्या प्रजातीप्रमाणे प्रामुख्याने सहा वेगवेगळ्या प्रकारचे विष (नेक्रोटीक, मज्जासंस्थेस बाधा करणारे, रक्त गोठवण थांबविणारे, रक्त गोठविणारे, पेशींना इजा करणारे, रक्तातील लाल पेशींना इजा करणारे व रक्तस्राव करणारे) बाधित जनावरांमध्ये लक्षणे व विषबाधा करण्यास कारणीभूत ठरतात. सर्पदंशाचे जास्त प्रमाण प्रामुख्याने पावसाळ्यात आढळून येते. पावसाळ्यात पावसामुळे कुरणात उंच वाढलेले दाट गवत जिथे साप राहतात, अशा ठिकाणी जनावरे चरावयास गेल्यास त्यांचा संपर्क सापाशी येऊन दंश होण्याची शक्यता असते. ग्रामीण भागामध्ये मशागतीची कामे आटोपून सायंकाळी उशिरा व सकाळी लवकर चरावयास सोडलेले बैल हे सर्पदंशास जास्त प्रमाणात बळी पडतात. याशिवाय चरावयास जाणाऱ्या गायी-म्हशीही सर्पदंशास बळी पडतात. गोठ्याशेजारी स्वच्छता नसेल व अडगळीची जागा असेल तर निवाऱ्यासाठी गोठ्यात बांधलेली जनावरेही सर्पदंशास बळी पडू शकतात. प्रमुख लक्षणे नाग (कोब्रा) दंश
फुरसे व घोणस (व्हायपर) दंश
मण्यार (कॉमन क्रेट) दंश
प्रतिबंध आणि उपाययोजना
सर्पदंशावर उपचार पद्धती गाई,म्हशी ः घोणस व फुरसे सर्पदंश झाल्यास सुरुवातीला २० मिली पॉली व्हॅलंट अॅन्टी-स्नेक व्हेनम शिरेतून व त्यानंतर १० -२० मिली पहिल्या २४ तासात लक्षणांच्या तीव्रतेनुसार, प्रतिजैविके ५-७ दिवस. नर व भाकड मादी जनावर ः डेक्झामीथॅसोन ८०, ४० व २० मिलिग्रॅम शिरेतून पहिल्या, दुसऱ्या व तिसऱ्या दिवशी व तदनंतर वेदनाशामक औषधे (मेलोक्झीकॅम) गाभण जनावरांत वेदनाशामक औषधे (मेलोक्स्सीकाम) ५-९ दिवस, डेक्सट्रोज सलाईन ४-६ लिटर ५ दिवस, फ्रुसेमाइड १ मिग्रा/किलो ५ दिवस, कारबझोक्रोम सॅलीसायलेट १० मिली ३-५ दिवस, ब जीवनसत्त्व ५-१० मिली ५ दिवस व लोह खनिजयुक्त गोळ्या पाचव्या दिवसापासून पुढे १० दिवस. (टीप ः सदर उपचार पशूतज्ज्ञांकडूनच करून घ्यावेत.)
- डॉ. अनिल भिकाने, ९४२०२१४४५३ - डॉ. रविंद्र जाधव,९४०४२७३७४३ (डॉ. भिकाने हे स्नातकोत्तर पशुवैद्यक व पशुविज्ञान संस्था, अकोला येथे सहयोगी अधिष्ठाता आणि डॉ. जाधव पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर येथे कार्यरत आहेत)
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.