डॉ. पुरुषोत्तम नेहरकर, डॉ. अनंत लाड, डॉ. राजरतन खंदारे

१) मावा :

ही कीड रंगाने पिवळसर किंवा फिकट हिरवी आणि आकाराने अंडाकृती असते. मावा व त्याची पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजूने आणि कोवळ्या शेंड्यावर समुहाने राहून रस शोषतात. अशी पाने निस्तेज होऊन आक्रसतात, खालील बाजूला मुरगळलेली दिसतात. त्यामुळे झाडाची वाढ खुंटते. मावा किडीच्या शरीरातून स्रवणाऱ्या गोड चिकट द्रवामुळे पाने चिकट बनतात. कालांतराने त्यावर काळी बुरशी वाढून, पानाच्या अन्न निर्मिती प्रक्रियेत अडथळा निर्माण होतात. (Sucking Pest Control On Cotton Crop)

२) पांढरी माशी :

प्रौढ माशी आकाराने लहान शरीरावर पिवळसर झाक असून पंख पांढरे असतात. डोक्यावर दोन तांबडे ठिपके असतात. प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालील बाजूला राहून रस शोषतात. अशी पाने कोमेजतात. अधिक प्रादुर्भावामध्ये पाने लालसर ठिसूळ होऊन शेवटी वाळतात. पिल्लांच्या शरीरातून स्रवणाऱ्या गोड चिकट द्रवामुळे पानावर काळी बुरशी वाढते. तसेच पांढरी माशी रोगाचा प्रसार करते. या किडीचा प्रादुर्भाव कोरडवाहू कपाशीवर सप्टेंबर महिन्यापासून सुरू होतो. नोव्हेंबर महिन्यात अधिक प्रादुर्भाव दिसून येतो.

३) तुडतुडे :

प्रौढ व पिल्ले फिकट हिरवे, पाचरी प्रमाणे असतात. समोरच्या पंखावर एक काळा ठिपका असतो. तुडतुड्यांच्या पिल्लांना पंख नसतात. तुडतुड्यांचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे ते तिरके चालत चटकन उडी मारतात. प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालील बाजूला राहून रस शोषतात. त्यामुळे पाने प्रथम बाजूने पिवळसर होऊन नंतर तपकिरी होतात. अधिक प्रादुर्भावामध्ये संपूर्ण पाने लाल तांबडी, त्यांच्या कडा मुरगळलेली दिसतात. परिणामी झाडांची वाढ खुंटते. अशा झाडांना पाते, फुले आणि बोंडे कमी प्रमाणात लागतात.

आर्थिक नुकसान पातळी :

- १० मावा प्रति पान,

- ८ ते १० प्रौढ पांढरी माशी किंवा २० पिल्ले प्रति पान,

- २ ते ३ तुडतुडे प्रति पान

आढळून आल्यानंतर रासायनिक कीटकनाशकाचा वापर करावा. त्यापूर्वी एकात्मिक नियंत्रण पद्धतीचा अवलंब करत राहावा.

व्यवस्थापन :

-वेळोवेळी प्रादुर्भावग्रस्त फांद्या, पाने व इतर पालापाचोळा जमा करून नष्ट करावा.

-खुरपणी, कोळपणी करून पीक ताणविरहित ठेवावे.

-माती परिक्षणानुसार नत्र खतांचा योग्य प्रमाणात वापर करावा. त्यामुळे कपाशीची अनावश्यक कायिक वाढ होणार नाही. अशा पिकावर कीड कमी प्रमाणात राहील.

-निसर्गतः रसशोषक किडीवर उपजीविका करणारे मित्र कीटक उदा. ढालकीटक, सिरफिड माशी, क्रायसोपा, ॲनसियस असे परोपजीवी कीटक आढळून आल्यास रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळावा. मित्र किटकांचे संवर्धन होईल.

- पांढरी माशीच्या नियंत्रणासाठी पिवळे चिकट सापळे लावावेत.

-पीक वाढीच्या सुरुवातीपासून निंबोळी अर्क (५ टक्के) किंवा ॲझाडिरॅक्टीन (१००० पीपीएम) २ ते ३ मि.लि. प्रति लिटर या प्रमाणे प्रतिबंधात्मक फवारणी करावी.

-किडींनी आर्थिक नुकसानीची पातळी ओलांडल्यास खालील पैकी कोणत्याही एका रासायनिक कीटकनाशकाची फवारणी करावी. (प्रमाण ः प्रति लिटर पाणी)

फ्लोनिकॅमिड (५० टक्के डब्ल्यूजी) ०.३ ग्रॅम किंवा

थायामेथोक्झाम (२५ टक्के डब्ल्यूजी) ०.२ ग्रॅम किंवा

ब्युप्रोफेजीन (२५ टक्के एससी) २ मिलि किंवा

फिप्रोनील (५ टक्के एससी) ३ मिलि किंवा

डायफेन्थुरॉन (५० टक्के डब्ल्युपी) १.२ ग्रॅम किंवा

ॲसीफेट (५० टक्के) अधिक इमिडाक्लोप्रीड (१.८ एसपी) (संयुक्त कीटकनाशक) २ ग्रॅम

विशेषतः फूल किडीच्या व्यवस्थापनाकरिता,

फिप्रोनिल (५ टक्के एससी) ३ मिलि किंवा स्पिनेटोरम (११.७ टक्के एससी) ०.८४ मिलि

टीप : फवारणीसाठी शुद्ध पाणी वापरावे.

शेतात कीटकनाशकांचे द्रावण तयार करताना व फवारणी करताना चष्मा, हातमोजे व तोंडावर मास्कचा वापर करावा.

फवारणीसाठीच्या मात्रा हाय व्हॉल्यूम पंपासाठीच्या आहेत.

-------------

संपर्क - ०२४५२-२२८२३५

(कीटकशास्त्र विभाग, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी.)