अयोग्य जमिनीवरील बीटी कपाशीची लागवड, लागवडीचे चुकीचे अंतर, रासायनिक खतांच्या वापराचे चुकीचे प्रमाण आणि वेळ तसेच पाणी व कीड व्यवस्थापन या बाबींकडे झालेल्या दुर्लक्षामुळे कपाशीचे उत्पादन कमी मिळते. या सर्व घटकांचे योग्य व्यवस्थापन करणाऱ्या शेतकऱ्यांना निश्चितच फायदेशीर उत्पादन मिळते.

जमिनीची निवड

हवामान 

जमिनीची मशागत

पिकांची फेरपालट पीकपद्धतीचा प्रकार (निखळपीक, मिश्रपीक, आंतरपीक) नुसार अवलंबून असतो. कोरडवाहू शेतीमध्ये सोयाबीन, ज्वारी, मूग किंवा उडीद या पिकानंतर पुढील वर्षी कापूस अशी फेरपालट करावी. बी टी कापसाची वेचणी लवकर येत असल्यामुळे बी टी कपाशीनंतर पुढील हंगामात गहू, उन्हाळी भुईमूग अशी पीकपद्धती फायदेशीर आहे.

वाणांची निवड

पेरणीची वेळ बागायती कापूस पिकाची लागवड मे महिन्याच्या शेवटचा आठवडा ते जूनच्या पहिल्या आठवड्यात झाली असेल. मात्र, कोरडवाहू  कापूस पिकाची लागवड मॉन्सूनचा तीन-चार इंच पाऊस पडल्यानंतरच करावी. पेरणी योग्य वेळेवर करणे आवश्यक आहे. १५ जुलैनंतर पेरणी केल्यास उत्पादनात घट येते. पेरणीस एक आठवडा उशीर झाल्यास उत्पादनात एकरी क्विंटलपर्यंत घट होऊ शकते.

धूळपेरणी मध्यम ते भारी जमिनीत मॉन्सून पाऊस येण्याचा अंदाज घेऊन ७ ते ८ दिवस अगोदर पेरणी करावी.

पेरणीचे अंतर

आश्रयात्मक (रेफ्युजी) ओळी बोंडअळ्यांच्या पुढील पिढ्यांमध्ये बी टी प्रथिनाविरुद्ध प्रतिकारशक्ती तयार होण्याचे टाळण्यासाठी बीटी कपाशीसोबत बीटी विरहीत बियाणे लावणे नितांत आवश्यक आहे.

बीजप्रक्रिया

आंतरपिके

रासायनिक खतमात्रा आणि वेळ  बी टी कपाशीमध्ये सुरुवातीच्या बहाराचे रूपांतर बोंडामध्ये होण्याचे प्रमाण जास्त आहे. फुले व बोंडे गळण्याचे प्रमाण कमी झाल्यामुळे उत्पादनात वाढ होत आहे. अधिक उत्पादनाच्या प्रमाणात पिकाची अन्नद्रव्याची गरज देखील पूर्ण करणे आवश्यक आहे.  

रासायनिक खतमात्रा माती परीक्षणानुसार देणे अधिक योग्य. वरील प्रमाणे खतमात्रा पिकास देताना किती रासायनिक खत द्यावे हे आपण कोणती खते वापरतो यावर अवलंबून असते. ठिबक सिंचनाद्वारे खत देणे अनेक शेतकरी ठिबक सिंचन पद्धतीने कपाशीचे नियोजन करतात. त्यांना विद्राव्य खते देणे शक्य असते. आपल्या संचास व्हेंच्युरी (ठिबक संचातील पाण्यामध्ये विद्राव्य खत सोडणारे साधन) जोडावी. ठिबक सिंचनाद्वारे रासायनिक खतांची मात्रा ८०:४०:४० कि.ग्रॅ. नत्र, स्फुरद, पालाश या प्रमाणात प्रति हेक्टर द्यावीत. ठिबक सिंचनातून खते देताना खते १०० दिवसांपर्यंत विभागून द्यावीत. किंवा स्फुरद खते पेरणीबरोबर मातीद्वारे दिली तरी चालतात. लागवडीनंतरचे नत्र व पालाशयुक्त खते व्हेंच्युरीद्वारेच द्यावीत.

विद्राव्य खताची फवारणी

सूक्ष्म मूलद्रव्ये  माती परीक्षणानंतर मातीमध्ये मॅग्नेशिअम, झिंक, बोरॉन यांपैकी ज्या मूलद्रव्याची कमतरता आहे, ते देण्याचे नियोजन करावे.  उदा. आवश्यकतेनुसार जमिनीतून द्यावयाचे हेक्टरी प्रमाण मॅग्नेशिअम सल्फेट २० किलो, झिंक सल्फेट २५ किलो व बोरॉन ५ किलो. फुले लागणे व बोंडे पक्व होण्यावेळी मॅग्नेशिअम सल्फेट ०.२ टक्के (२ ग्रॅम प्रति लीटर पाणी) फवारणी करावी.

संपर्क- डॉ. एस. एम. वासनिक, ९४२३६८०७०७ के. आय. चापले, ७०२०६७९६१८ (केंद्रीय कापूस संशोधन संस्था, कृषी विज्ञान केंद्र, नागपूर)