गहू पिकावर काळा किंवा नारंगी तांबेरा या रोगांचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो. त्यांच्या नियंत्रणासाठी प्रतिकारक्षम जातींच्या पेरणीसह एकात्मिक उपाययोजना कराव्यात. १) काळा तांबेरा/खोडावरील तांबेरा ः रोगकारक बुरशी ः Puccinia graminis tritici     ही बुरशी गहू, जव गहू व बारबेरी या वनस्पतींवर आपला जीवनक्रम पूर्ण करते.

प्रसार ः

लक्षणे ः

जीवनक्रम ः गव्हावरील काळा तांबेरा हा बुरशीचे लैंगिक जीवनचक्र पूर्ण होण्यासाठी आवश्‍यक बारबेरी व महोनिया या दुय्यम पर्यायी पोषक वनस्पतींची सुदैवाने भारतामध्ये उपलब्धता नाही. जीवनचक्रात काळा तांबेऱ्याच्या अलैंगिक अवस्था गहू पिकावर पूर्ण होतात. त्याचा प्रसार हवेद्वारे होतो.

२) नारिंगी तांबेरा/पानावरील तांबेरा ः रोगकारक बुरशी ः Puccinia recondita प्राथमिक अवस्थेत प्रामुख्याने पानाच्या वरच्या भागावर रोगाचा प्रादुर्भाव असल्याने पानावरील तांबेरा असेसुद्धा म्हणतात. या रोगामुळे गहू पिकाचे काळा व पिवळा तांबेरा रोगापेक्षा अधिक नुकसान होते.

प्रसार ः प्रामुख्याने हवेद्वारे वाहून आलेल्या बिजाणूमुळे होतो.

जीवनक्रम ः नारिंगी तांबेरा स्वपेरणी गव्हावर युरेडिया ते युरेडियाचे अलैंगिक जीवनचक्र पूर्ण करतो. युरेडिओस्पोअर पानावर पडल्यानंतर पानावरील दवामध्ये ३० मिनिटांत १५ ते २५ अंश सेल्सिअस तापमानात उगवतात. या तापमानात ७ ते १० दिवसांत आपले जीवनचक्र पूर्ण करतात.

रोगनियंत्रणासाठी उपाययोजना

1. रोगप्रतिकारक्षम जातींची पेरणी करावी.
2. तांबेरा रोगाला प्रतिकारक्षम जाती ः फुले समाधान, नेत्रावती, त्र्यंबक, एनआयएडब्ल्यू-३४, गोदावरी, पंचवटी.
3. परिसरातील शेतकऱ्यांनी एकाच जातीची पेरणी करण्याऐवजी प्रतिकारक्षम विविध गहू जातींची पेरणी करावी. पेरणी केलेल्या क्षेत्रात अंतर ठेवावे.
4. गव्हाची पेरणी थंडीला सुरवात झाल्यावर १५ नोव्हेंबरच्या पर्यंत करावी. उशिरा पेरणीसाठी फुले समाधान किंवा एनआयएडब्ल्यू-३४ हे तांबेरा प्रतिकारक्षम वाण पेरावे.
5. संशोधन केंद्राच्या शिफारशीप्रमाणे पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. गहू पिकाला जास्त पाणी दिल्यास पिकात ओलावा सतत टिकून राहतो. वाढलेल्या आर्द्रतेमुळे रोगाचे प्रमाण वाढते.
6. शिफारशीत रासायनिक खत मात्रेचा वापर करावा. युरियाचा वापर शिफारशीपेक्षा जास्त प्रमाणात केल्यास रोगाचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो.
7. रोगाचा प्रादुर्भाव होताच, फवारणी (प्रमाण प्रतिलिटर पाणी)    प्रोपीकोनॅझोल (२५ टक्के) १ मिली- १५ दिवसांच्या अंतराने दोन वेळा फवारणी करावी.  

संपर्क ः डॉ. बबनराव इल्हे, ९४०५००८९१४ (कृषी संशोधन केंद्र, निफाड, जि. नाशिक.)