योगेश चिमटे

Use of Artificial Intelligence for Land Fertility : जमिनीची सुपीकता सुधारण्यासाठी या संदर्भात मृद् आरोग्य कार्ड योजना, हरितक्रांती-कृषकोन्नती योजना, राष्ट्रीय कृषी विकास योजना अशा अनेक सरकारी योजना सुरू करण्यात आल्या आहेत. भारतीय अर्थव्यवस्थेचा मुख्य आधार कृषिक्षेत्र आहे. भारतातील वाढत्या लोकसंख्येला आधार देण्यासाठी,

अन्नाची सतत वाढणारी गरज भागविण्यासाठी आणि प्रभावीपणे माती आणि हवामान परिस्थितीचे संवर्धन करण्यासाठी पद्धतशीर दृष्टिकोनाची नितांत गरज आहे. भारतातील मर्यादित शेतजमिनीवरील वाढत्या दबावामुळे रासायनिक खतांचा अति वापर, सेंद्रिय शेतीच्या जुन्या पद्धतींचा ऱ्हास, जास्त मशागत आणि योग्य पीक पद्धतीचा अभावामुळे परिणाम झाला आहे.

भारतीय मृद् विज्ञान संस्थेने केलेल्या संशोधनानुसार असे दिसून आले आहे, की भारतातील सघन पीक पद्धती अंतर्गत असलेल्या पिकांची उत्पादकता आणि प्रतिसादाचा दर वर्षानुवर्षे घसरत आहे. जमिनीतील सेंद्रिय कार्बनचे प्रमाण कमी होत चालले आहे. जमिनीच्या आरोग्याकडे लक्ष देताना माती परीक्षण, पोषक व्यवस्थापन, सेंद्रिय पदार्थांचा वापर,

मातीची होणारी धूप, पीक फेरपालट आणि विविधीकरण, पाणी व्यवस्थापन, तसेच माती जीवशास्त्राचे संवर्धन आणि सतत देखरेख करणे गरजेचे आहे. याकरिता कृत्रिम बुद्धिमत्ता शेतकऱ्यांना त्यांच्या कृषी पद्धतींना अनुकूल बनविण्यात आणि पीक उत्पादन वाढविण्यात मदत करून जमिनीची सुपीकता व्यवस्थापनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावू शकते.

कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर

कृत्रिम बुद्धिमत्ता अल्गोरिदमनुसार जमिनीच्या नमुन्यांचे विश्‍लेषण करून मातीची पोषक तत्त्वे, सामू पातळी, सेंद्रिय पदार्थांचे प्रमाण आणि संभाव्य कमतरतांबद्दल अचूक माहिती देऊ शकतात. ही माहिती शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीच्या विशिष्ट गरजा समजून घेण्यास आणि खतांच्या वापराबाबत माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करू शकतात.

कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करून, शेतकरी माती परीक्षण माहितीच्या आधारे अचूक खत व्यवस्थापन योजना तयार करू शकतो. शेताच्या प्रत्येक क्षेत्रात लागू करायच्या इष्टतम प्रमाणात आणि खतांच्या प्रकारांची गणना करून पोषक कार्यक्षमता वाढवू शकतात. रसायनांचा अनावश्यक वापर कमी करण्यास मदत होते.

कृत्रिम बुद्धिमत्ताचालित सेन्सर जमिनीतील स्थितीवर सतत लक्ष ठेवतात. यामुळे शेतकऱ्यांना जमिनीतील आर्द्रता पातळी, पोषक घटक आणि तापमान याविषयी वेळेवर माहिती मिळू शकते. त्यामुळे सिंचन वेळापत्रक समायोजित करणे किंवा पोषक तत्त्वांचा वापर करणे शक्य होते.

कृत्रिम बुद्धिमत्ता भविष्यातील उत्पन्नाचा अचूक अंदाज घेण्यासाठी पीक उत्पादन, हवामानाची स्थिती, जमिनीचे गुणधर्म आणि शेती पद्धतीवरील ऐतिहासिक आणि वर्तमान माहितीवर प्रक्रिया करू शकते. ही माहिती शेतकऱ्यांना पीक फेरपालट, निविष्ठांचे वाटप आणि बाजार नियोजन याबाबत चांगले निर्णय घेण्यास मदत करू शकते.

जमीन सुपीकता व्यवस्थापनासाठी लागणारी माहिती कृत्रिम बुद्धिमत्ता निर्णय समर्थन प्रणालीमध्ये एकत्रित केले जाते. हे शेतातील विशिष्ट परिस्थिती, पीक निवडी आणि बाजारातील मागणी लक्षात घेऊन शेतकऱ्यांना वैयक्तिकृत शिफारस देण्यासाठी प्रभावीपणे काम करत आहेत.

भविष्यातील शाश्वत शेतीच्या उपलब्धतेसाठी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा उपयोग करून, शेतकरी त्यांची उत्पादकता वाढवू शकतात, पर्यावरणीय प्रभाव कमी करू शकतात. संसाधनांचा योग्य वापर करू शकतात, ज्यामुळे सुधारित माती सुपीकता व्यवस्थापन आणि शाश्वत शेती होऊ शकते.

योगेश चिमटे, ९९६०९५६३६४

(सहा. प्राध्यापक, संगणक अभियांत्रिकी, डी वाय पाटील कृषी व तंत्र विद्यापीठ, तळसंदे, जि. कोल्हापूर)