वैभव सूर्यवंशी

Plowing : पृष्ठभागाखाली तयार झालेला घट्ट थर फोडण्यासाठी सबसॉयलरचा वापर आवश्‍यक आहे. यामुळे जमीन भुसभुशीत होते. जमिनीस वाफसा लवकर येऊन हवा खेळती राहते, त्यामुळे जमिनीची मशागत चांगली खोलवर करता येते.

जमिनीतील कठीण थर फोडण्यासाठी सब सॉयलर, मोल नांगर आणि चीझल नांगराचा वापर करावा.

सब सॉयलर

१) हा जमिनीच्या पृष्ठभागाखालून २.५ ते ३ फूट चालतो. याचा तळी फोडणारा टोकदार फाळ एक फूट लांबीचा असतो. जमिनीत जाणारी मांडी ही २.५ फुटांची असते.

२) पृष्ठभागाखाली तयार झालेला घट्ट थर (हार्ड पॅन) फोडण्यासाठी सबसॉयलरचा वापर आवश्‍यक आहे. हलक्‍या व कमी खोलीच्या जमिनीत १.५ फूट खोलीपर्यंत सबसॉयलर चालवावा. भारी, खोल जमिनीत २.५ ते ३ फूट खोलीपर्यंत सबसॉयलर चालतो.

नांगरटीपूर्वी ५ फूट अंतरावर सबसॉयलर चालवावा. सबसॉयलरने ट्रॅक्‍टरच्या अश्‍वशक्तीनुसार २.५ ते ३ फूट खोलीपर्यंत नांगरट करून जमीन मोकळी केली जाते.

३) जमिनीच्या पृष्ठभागाखालील घट्ट थर फोडला जातो, यामुळे जमीन भुसभुशीत होते. जमिनीस वाफसा लवकर येऊन हवा खेळती राहते, त्यामुळे जमिनीची मशागत चांगली खोलवर करता येते.

४) सबसॉयलरमुळे जमिनीतील जास्तीचे पाणी, क्षाराचा निचरा होतो. जमिनीची भौतिक, जैविक व रासायनिक सुपीकता वाढण्यास मदत होते. पिकाच्या मुळांची वाढ चांगली होऊन पीक लोळण्याचे प्रमाण कमी होते.

५) सबसॉयलर चालविण्यासाठी पावसाळ्यानंतर डिसेंबर ते एप्रिल महिन्याचा कालावधी चांगला असतो. जमिनीमध्ये असणारी पाण्याची पाइपलाइन, विजेची वायर असणाऱ्या ठिकाणी अगोदर मार्किंग करून घ्यावे व ते तुटणार नाही याची दक्षता घ्यावी.

६) खोडव्यामध्ये सबसॉयलरचा वापर करताना खोडकी, जमिनीलगत छाटलेली असावी.

७) सबसॉयलर २ ते ३ वर्षांतून एकदा वापरावा. सबसॉयलरचा वापर केलेली जमीन ८ ते १५ दिवस उन्हामध्ये तापून त्यानंतरच पुढील मशागत करावी.

मोल नांगर

१) मोल नांगराद्वारे जमिनीपासून ४० ते ७५ सेंमी खोलीवर पाइपासारखे पोकळ आडवे छिद्र पाडले जातात, याला मोल निचरा पद्धत असे म्हणतात. हे मोल नेहमी जमिनीच्या उताराला समांतर काढावे लागतात.

२) मोल पाडत असताना जमिनीच्या पृष्ठभागापासून मोलपर्यंत जमिनीचा भाग मोल नांगराच्या पातळ प्लेटद्वारे कापला जातो. त्यामुळे जमिनीखालून एक पोकळ फट तयार होते, त्याला मोल म्हणतात.

मोल तयार झाल्यानंतर १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने मशागत करावी. त्यामुळे मोल वाळण्यास अवधी मिळून ते टणक बनतात.

३) पिकाला पाणी दिल्यानंतर किंवा पाऊस पडल्यानंतर जमिनीवरील पाणी हे जमिनीमध्ये पडलेल्या फटीतून मोलमध्ये जमा होते. तसेच जमिनीमध्ये मुरलेले अतिरिक्त पाणीसुद्धा मोलमध्ये जमा होते. असे साठलेले अतिरिक्त पाणी जमिनीच्या उताराच्या दिशेने जमिनीबाहेर वाहून जाते.

४) या पद्धतीत साध्या नांगराप्रमाणे मोल नांगर ट्रॅक्‍टरला जोडून वापरले जाते. प्रत्येकी ४ मीटर अंतरावर हे नांगर वापरायचे असल्याने नांगरटीपेक्षाही कमी खर्च येतो. त्यामुळे क्षारपड,पाणथळ जमिनीमध्ये ज्या शेतकऱ्यांची भूमिगत सच्छिद्र पाइप निचरा पद्धत वापरण्याइतकी आर्थिक परिस्थिती नाही, त्यांना ही पद्धत उपयुक्त ठरते.

फायदे :

१) मोल निचरा पद्धतीसाठी साधारणतः हेक्‍टरी ३ हजार ते ४ हजार रुपये इतका खर्च येतो.

२) मोल निचरा पद्धत योग्य पद्धतीने केल्यास ३ ते ५ वर्षे टिकू शकते.

निचरा पद्धतीसंदर्भात शिफारशी : ​

१) भारी काळ्या क्षारयुक्त - चोपण जमिनीची सुधारणा करण्यासाठी आवश्‍यकतेनुसार जिप्सम या भूसुधारकाचा (आवश्‍यकतेनुसार ५० टक्के) तसेच हिरवळीचे पीक धैंचा यांचा एकात्मिक वापर फायदेशीर आढळून आला आहे.

२) कमी निचरा होणाऱ्या भारी काळ्या जमिनीमधून प्रभावी निचरा होण्यासाठी तसेच पिकांचे अधिक उत्पादन घेण्यासाठी मोल निचरा प्रणालीचा अवलंब करावा. त्यासाठी दोन मोलमधील अंतर ४ मीटर व खोली ०.६० मीटर ठेवावी.

मोल निचरा पद्धत वापरण्यापूर्वी घ्यावयाची दक्षता

१) जमिनीमध्ये चिकणमातीचे प्रमाण ३५ टक्‍क्‍यांपेक्षा जास्त असावे.

२) जमीन नैसर्गिक उताराची असावी. उतार कमीत कमी ०.२ टक्का असावा. साधारणतः १ ते १.५ टक्का उतार असलेली जमीन मोल निचरा पद्धतीसाठी उत्कृष्ट असते.

३) मोल करताना ४० ते ७५ सें.मी. खोलीवरील मातीमध्ये ओलाव्याचे प्रमाण २० ते २५ टक्के असायला हवे. कारण नांगर ४० ते ७५ सें.मी. खोलीवरून चालवले जाते. त्यामुळे या खोलीवरील माती कोरडी असेल तर तयार होणाऱ्या मोलच्या कडा कोसळतात. ओलावा जास्त असेल तर नांगर ओढण्यासाठी वापरलेला ट्रॅक्‍टर जमिनीमध्ये रुतू शकतो. यासाठी मोल नांगर वापरण्याचे वेळी ज्या खोलीवर नांगर वापरायचा आहे, त्या खोलीवरील मातीतील ओलावा साधारणतः २० ते २५ टक्के असावा.

४) मोलमधून निचरा होणारे पाणी शेताबाहेर काढण्यासाठी शेताजवळ ७५ ते ९० सें.मी. खोलीची उघडी चर असावी.

५) दोन मोलमध्ये सर्वसाधारणपणे ४ मीटर अंतर ठेवावे. मोलची खोली ४० ते ७५ सें.मी. ठेवावी. मोलची लांबी सामान्यतः २० ते १०० मीटर ठेवावी.

६) मोल निचरा करण्यासाठी साधारणतः ७५ किंवा त्यापेक्षा जास्त हॉर्सपॉवरचा ट्रॅक्‍टर वापरावा. मोल करत असताना ट्रॅक्‍टरचा वेग सामान्यतः १ कि.मी. प्रतितास किंवा त्यापेक्षा कमी ठेवावा.

कंपित सब सॉयलर

१) कमी अधिक प्रमाणात यांत्रिकीकरणामुळे मातीची रचना खराब होण्याची समस्या वाढते. व्हायब्रेटिंग सबसॉयलरमुळे कठीण थर काढून टाकल्यास मातीची रचना चांगली होते.

२) मातीतील पाणी आणि खनिजे वनस्पतीच्या मुळाच्या खोलीत आणि पावसाचे आणि सिंचनाचे पाणी जमिनीच्या खोलीत प्रवेश करते.

वैशिष्ट्ये :

१) बोरॉन स्टीलची बनलेली फ्ल्यूटेड डिस्क आहे. जास्त काळ टिकतो.

२) नांगरणी करण्याची गरज नाही. शेतातील वखाराची गरज नाही.

३) मातीची रचना बदलत नाही.

४) पावसाच्या पाण्याचे संवर्धन होते. ओलावा जमिनीत टिकून राहतो.

५) खोली नियंत्रण करणे शक्य.ट्रॅक्टर ड्रॅग फोर्स कमी करते.

चीझल नांगर

१) मर्यादित खोलीवर तयार जमिनीसाठी चीझल नांगर वापरला जातो. माती मोकळी करणे हे मुख्य कार्य आहे. हा नांगर जमिनीची कठीण थर तोडण्यास मदत करतो. हा नांगर जमिनीत १५ सेंमीपासून ४६ सेंमी खोलीपर्यंत वापरता येतो.

संपर्क - वैभव सूर्यवंशी, ९७३०६९६५५४, (विषय विशेषज्ञ (कृषी शक्ती व अवजारे अभियांत्रिकी) (कृषी विज्ञान केंद्र, ममुराबाद फार्म, जळगाव)